Θεία Λειτουργία: Ο Ουρανός στη Γη

Η Θεία Λειτουργία αποτελεί το κέντρο της ορθόδοξης λατρείας. 

Είναι το μεγαλύτερο μυστήριο της Εκκλησίας μας, το μυστήριο της παρουσίας του Χριστού ανάμεσα μας. Γι' αυτό και παραμένει πάντα η μοναδική ελπίδα αληθινής ζωής για τον άνθρωπο.

Ο Ι. Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Βριλησσίων παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ "Ο Ουρανός στη Γη" με θέμα την ανάλυση και την ερμηνεία του μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας.

Νικηφόρος Βρεττάκος: Μία ποιητικὴ ἀναφορὰ στὴν ἔννοια τοῦ προσώπου

Στὴ συλλογὴ ποιημάτων τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου μὲ τὸν τίτλο «Ἡλιακὸς Λύχνος», ἡ ὁποία ἐκδόθηκε τὸ 1984, ὑπάρχει τὸ ἀκόλουθο ποίημα μὲ τὸν τίτλο «Πρόσωπο μὲ Πρόσωπο»:

Βλεπόμαστε πρόσωπο μὲ πρόσωπο,
Κύριε· τόσο εἶσαι κοντά μου.
Ὅταν ἀνοίγω τὸ παράθυρο ὅποια
ὥρα κι ἂν εἶναι, βλεπόμαστε.
Ἔχω τὰ μάτια μου κι ἔχεις κι ἐσὺ
ὅλου τοῦ γύρω μας κόσμου
τὰ μάτια. Τὰ λουλούδια μὲ βλέπουν.
Κάθε ποὺ ἀγκαλιάζω ἕναν
ἄνθρωπο, Κύριε, θαρρῶ
πὼς κρεμιέμαι ἀπὸ τὸ λαιμό σου.

Σὲ αὐτὸ τὸ σύντομο κείμενο μποροῦμε, μέσα ἀπὸ μία διαφορετικὴ γλώσσα, νὰ διακρίνουμε ὅλα τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας τοῦ προσώπου:

1. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ σὲ κάθε πλήρη σχέση λειτουργεῖ τὸ μυστήριο τῶν ὀφθαλμῶν. 

Κοιτάζοντας τὸν ἄλλο στὰ μάτια βλέπουμε στὴν ψυχή του. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν ἐπικοινωνία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ Θεοῦ. Ὁ πρῶτος στίχος δηλώνει τὴν δυνατότητα τῆς ἄμεσης ἐπικοινωνίας ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ στὸ Θεό, ἡ ὁποία γίνεται ἀπρόσκοπτα καὶ φανερώνει τὴν ἐγγύτητα τῶν συμμετεχόντων σὲ αὐτή. 

Μέσο γι’ αὐτὴ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν προσευχή, ἡ ὁποία ἔχει τὸ χάρισμα νὰ καταργεῖ τὶς ἀποστάσεις καὶ νὰ ἑνώνει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Δημιουργό του.

2. Ὁ Θεὸς εἶναι διαθέσιμος σὲ κάθε στιγμὴ γιὰ νὰ δεχθεῖ τὴν προσευχή μας. 

Ὅποια ὥρα, κυριολεκτικὰ καὶ μεταφορικά, καὶ ἂν στραφοῦμε πρὸς Αὐτὸν τείνει εὐήκοον οὔς καὶ ἀποδέχεται τὸ αἴτημά μας γιὰ ἐπαφή, τὴν ἐπιθυμία μας νὰ τὸν γνωρίσουμε καλύτερα.

3. Ἡ ἐπικοινωνία μὲ τὸ Θεὸ περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τὸ συνάνθρωπο. 

Ἂν δὲν ἀγαπήσω τὸν ἀδελφό μου, εἶναι μάταιο νὰ ὑποστηρίζω ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεό μου. Ἡ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸ Θεὸ δηλώνεται, ἐφαρμόζεται στὸν καθημερινὸ ἀγώνα γιὰ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸν ἔτερο, τὸν ἀδελφό μου. 

Στὸν Παράδεισο διακόπηκε ἡ σχέση μὲ τὸ Θεό, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ μὲ τὸν ἑαυτό μας, τὸ συνάνθρωπο καὶ τὴν λοιπὴ κτίση. Ἀπὸ τὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ ἔπειτα ὁ καθένας θέτει ὑπεράνω τὸν ἄλλων τὸν ἑαυτό του καὶ ἀπὸ τὴ διαστροφὴ αὐτὴ πηγάζουν τὰ προβλήματα.

4. Ἡ διαπίστωση τοῦ ποιητῆ ὅτι ἀκόμη καὶ τὰ λουλούδια τὸν βλέπουν δηλώνει τὴν ἀποκατάσταση τῶν διασπασμένων σχέσεων. 

Γιὰ τὸν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ ὁ φυσικὸς κόσμος παύει νὰ ἀποτελεῖ κίνδυνο καὶ ἀπειλή. Ἀντιστοίχως, ὁ ἄνθρωπος ποὺ βρίσκεται στὴν ὁδὸ τῆς θεώσεως, ἀντιμετωπίζει μὲ ἀπόλυτο σεβασμὸ τὸ φυσικὸ περιβάλλον. 

Στὴν ἐπανασύνδεση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ Θεὸ ἐντοπίζεται ἡ πλήρης καὶ ριζικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος τῆς καταστροφῆς τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ τὸ ἐπιτύχει μόνο ὅποιος γίνει «πρόσωπο», ὅποιος μάθει νὰ ἀγαπάει.

5. Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἀποτελεῖ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. 

Κάθε φορὰ ποὺ ἐκδηλώνεται ἡ ἀγάπη μας πρὸς κάποιον συνάνθρωπό μας τὴν ἐκδηλώνουμε πρὸς τὸν Θεό μας. Ἡ σχέση αὐτὴ δὲν ἐξαντλεῖται σὲ μία εὐγενικὴ ἀνοχὴ πρὸς τὸν ἄλλο, ἀλλὰ ἑστιάζεται στὴν προσπάθεια νὰ ἀγαπήσουμε τὸν ἀδελφό μας ὅπως τὸν ἑαυτό μας.

Ὅλα αὐτὰ τὰ σημαντικότατα δηλώνονται μὲ ἰδιαίτερα λιτό, ἄμεσο καὶ καθημερινὸ τρόπο ἀπὸ τὸ Νικηφόρο Βρεττάκο, ὁ ὁποῖος ἀξιοποιώντας τὸ ποιητικό του χάρισμα, λέει πολλὰ μὲ λίγα λόγια παρουσιάζοντας τὴν ἔννοια τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν ἕτερο σὲ ὅσο τὸ δυνατὸ περισσότερες διαστάσεις της.

Ἡ θεϊκὴ μορφὴ ποὺ ἀναδύεται ἀπὸ τὸ κείμενό του εἶναι ὁ προσωπικὸς Θεὸς τῆς ἀγάπης, ὅπως φανερώθηκε ἤδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὅπως κηρύχθηκε ἀπὸ τὸ Σαρκωμένο Λόγο, ὅπως ἀποκαλύπτεται μέσα ἀπὸ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωρίζεται στοὺς βίους τῶν ἁγίων τῆς πίστεώς μας.

Εἶναι ὁ Θεὸς ὁ ὁποῖος καλύπτει τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσει καὶ νὰ ἀγαπήσει τὸν πλησίον, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι ἡ κόλαση, ὁ ἐχθρός, ὁ ἀντίπαλος, ὅπως κατὰ καιροὺς ὑποστηρίζουν κάποιοι, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα καὶ ἡ ἀφορμὴ τῆς σωτηρίας.

amoustakis

Η γιαγιά μου, η Σίτου μου: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»

Η γιαγιά μου, από την πλευρά του πατέρα μου, σε όλη της τη ζωή ήταν μια απλή χωρική από τη Συρία, που δεν ήξερε ούτε να γράφει, ούτε να διαβάζει.

Ήταν όμως ειλικρινά θρήσκα. Ότι έκανε είχε πάντοτε το όνομα του Θεού στα χείλη της. 

Aλλά δεν ανέφερε μόνο το Όνομά Του.
Έλεγε τουλάχιστον εκατό φορές την ημέρα: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»!… 

Καί όχι μόνο όταν της συνέβαινε κάτι καλό.
Αν η σούπα χυνόταν καθώς έβραζε και πάλι έλεγε: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου. Σ’ ευχαριστώ. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»!

Τη ρώτησα κάποτε γιατί ευχαριστούσε τον Θεό για κάτι κακό.
Γέλασε και μου είπε ότι αν κάτι κακό συμβαίνει είναι γιατί έχουμε ξεχάσει τη σύνδεσή μας με τον Θεό. Εκείνη την εποχή το βρήκα αυτό πολύ παράξενο, έστω κι αν εκείνη επέμενε να κάνω κι εγώ το ίδιο.

Κάποτε, έγδαρα το γόνατό μου κι εκείνη μου είπε να πω: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»!
Κατά περίεργο τρόπο αυτές οι λέξεις είχαν αποτέλεσμα και ένοιωσα καλύτερα το γόνατό μου. 

Όταν έγινα πέντε χρονών πήγα στο σχολείο. Προερχόμουν από έγχρωμη φυλή και τα γαλανομάτικα και ξανθόμαλλα παιδιά με κορόιδευαν συνήθως. Επειδή το χρώμα μου ήταν σκούρο, το παρατσούκλι μου ήταν «ο Αράπης». 

Μισούσα το σχολείο και παρακαλούσα τους γονείς μου να μην με αναγκάζουν να πηγαίνω.

Ένοιωθαν άσχημα για μένα, αλλά δεν μπορούσαν και να με προστατέψουν για πάντα. 

Τότε, η Σίτου μου (η Συριακή λέξη για τη γιαγιά) άκουσε τι μου συνέβαινε και μου είπε ότι έπρεπε να λέω: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου», κάθε φορά που τα παιδιά με έβριζαν. Εκείνη τη στιγμή θεώρησα ότι επρόκειτο για την πιο ανόητη ιδέα που είχα ακούσει ποτέ μου. 

Λίγες μέρες όμως αργότερα, όταν ένα ολόκληρο τσούρμο παιδιών άρχισε να φωνάζει: «Αράπη, Αράπη, Αράπη», συνέβη κάτι: Συγκρατούσα τα δάκρυά μου, προσπαθώντας με όλες τις δυνάμεις του κορμιού μου, να μη φανώ μυξιάρικο και να μην τους επιτρέψω να με δούν να κλαίω. Αλλά δεν μπορούσα να συγκρατηθώ.

Τα δάκρυα θα ξεσπούσαν οπωσδήποτε. Τότε θυμήθηκα τα λόγια της Σίτου μου: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»! Άρχισα να τα επαναλαμβάνω σιωπηλά μέσα μου: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»! Κι αυτό βοήθησε. Δεν ξέρω τι ακριβώς συνέβη, αλλά τα δάκρυα εξαφανίστηκαν. 

Ξαφνικά έπαψα να νοιάζομαι τόσο πολύ για το τι σκέφτονταν για μένα. Ίσως αυτό συνέβη γιατί ένοιωσα, ότι είχα κι εγώ τώρα ένα φίλο: τον Θεό. Όλα αυτά έγιναν εδώ και πολλά χρόνια. Από τότε, έχω γίνει ένας επιτυχημένος σεναριογράφος. 

Έχω ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο κι έχω συναντήσει εκατοντάδες θαυμάσιους ανθρώπους.
Η ζωή μου είναι ωραιότερη από ότι θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ. Καί σε όλη μου τη ζωή συνεχίζω πάντα να λέω: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»! Ορισμένες φορές το λέω εκατό φορές την ημέρα, ακριβώς όπως έκανε η αγαπημένη μου γιαγιά. Νιώθω και τώρα την ανάγκη να το πω: «Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου»!

Murray Salem
fdathanasiou

Ἅγιος Νεκτάριος: δάσκαλος τῆς Ρωμιοσύνης

 Τιμᾶ καὶ γεραίρει ἡ Ἐκκλησία μας, στὶς 9 Νοεμβρίου κάθε ἔτους, τὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ ἀγαπητοὺς ἁγίους του ὀρθόδοξου λαοῦ μας. Τὸν ἀγαπᾶμε καὶ τὸν εὐλαβούμαστε καὶ ἐμεῖς οἱ δάσκαλοι, ὅσοι πιστεύουμε στὸν Σωτήρα Χριστό μας, γιατί ὁ ἅγιος ὑπῆρξε καὶ δάσκαλος.

Γύρω στὸ 1866 περίπου, ὁ 20χρονος τότε Ἀναστάσιος, φεύγει ἀπὸ τὴν Πόλη καὶ πηγαίνει στὴν τουρκοκρατούμενη Χίο. Ἡ εὐρεία του μόρφωση, ἡ ὁλοκάρδιος ἀγάπη καὶ τὸ ἦθος του, ἐκτιμήθηκαν καὶ ἀναλαμβάνει καθήκοντα διδασκάλου στὸ χωριὸ Λιθί. Ἐπὶ μία δεκαετία τὸ μυροβόλο καὶ γόνιμο ἀποτύπωμά του, μένει ἀνεξίτηλο στὶς καρδιὲς τῶν κατοίκων καὶ μαθητῶν του. Μαθητής του καὶ μετέπειτα καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Τιμίου Σταυροῦ Ἱεροσολύμων, Ι. Νεομονιτάκης, θὰ γράψει: «Κατὰ τὸ ἔτος 1879, εἰς Χίον, ὑπῆρξε διδάσκαλος τῶν πρώτων γραμμάτων μου. Τὸν ἐνθυμοῦμαι τότε ὡς ἁπλοῦν ρασοφόρον Νεκτάριον Κεφαλᾶν τῆς Νέας Μονῆς τῆς Χίου, ἀσκητικὸν καὶ εὐσεβῆ, λάμποντα μὲ τὴν ἁγιότητα τοῦ βίου καὶ τὸν ζῆλον τοῦ ἀληθοῦς χριστιανοῦ». («Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως», Στ. Καλκανδῆ, σελ. 105).

. . . –  . – .Ὁ ἅγιος διετέλεσε σχολάρχης, διευθυντὴς τῆς Ριζαρείου Σχολῆς. Νὰ παραθέσω τὸ ἐκπληκτικὸ ἐπεισόδιο ποὺ συνέβη στὴν σχολή του καὶ τὴν διαχείρισή του ἀπὸ τὸν ἅγιο. Κάποτε μία ὁμάδα τελειοφοίτων διαπληκτίστηκε, ἔφτασαν καὶ σὲ γρονθοκοπήματα. Τὸ μαθαίνει ὁ ἅγιος. Καὶ ἰδοὺ τὸ ἀνεπανάληπτο καὶ αἰώνιο παράδειγμα, σὲ δασκάλους καὶ διευθυντὲς σχολείων, ἀντιμετώπισης τῆς ἐνδοσχολικῆς βίας, τοῦ κακῶς λεγόμενου σήμερα «bullying», ποὺ ἔχει λάβει διαστάσεις ἐπιδημίας. Ἀντὶ γιὰ φωνές, τιμωρίες, τσιρίδες καὶ κλήτευση γονέων, ὁ Πατὴρ τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐπιβάλλει τὸ παρακάτω πρωτοφανές, ἀξιοθαύμαστο καὶ χριστομίμητο: «Αὐτὰ ποὺ κάνατε μὲ λυποῦν καὶ μὲ ἀναγκάζουν νὰ τιμωρήσω τὸν ἑαυτό μου. Ἀπὸ σήμερα τὸ μεσημέρι νὰ εἰδοποιηθεῖ ὁ μάγειρας, νὰ μὴν μοῦ ἀποστέλλει φαγητό, ἐπὶ τρεῖς ἡμέρες. Τὴν ὥρα τοῦ φαγητοῦ θὰ προσεύχομαι γιὰ τὴν ἀνωμαλία. Μάλιστα. Μὲ λυποῦν παιδιά μου, μὲ λυποῦν… σεῖς οἱ αὐριανοὶ λειτουργοὶ τοῦ Ὑψίστου! Πηγαίνετε καὶ εἴθε ὁ Κύριος νὰ ἀποστείλει ἔλεος καὶ φωτισμό, εἴθε νὰ σᾶς συγχωρήσει. Πηγαίνετε καὶ παρακαλῶ μέχρι τῆς μεσημβρίας νὰ ἔχετε συμφιλιωθεῖ». ( «Ὁ ἅγιος τοῦ αἰώνας μας», Σ. Χονδρόπουλου, σελ.114, ἐκδ. «Καινούργια Γῆ). Ἔκτοτε οὐδεὶς σπουδαστὴς δημιούργησε πρόβλημα, γιατί ἤξερε ὅτι θὰ τὴν πληρώσει… ὁ ἅγιος σχολάρχης του. Τί νὰ πεῖ κανεὶς ἐνώπιον τέτοιου μεγαλείου!!
. . . –  . – .Σκέφτομαι, ἑκατὸ χρόνια ἔκλεισαν φέτος ἀπὸ τὴν ὁσιακὴ κοίμηση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Ἂν εἴχαμε ὑπουργὸ Παιδείας μὲ ὀρθόδοξο φρόνημα, θὰ ἀφιέρωνε τὸ ἔτος στὴν μνήμη τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Θὰ ἀποστελλόταν καὶ ἕνα εὐσύνοπτο συναξάρι τοῦ ἁγίου στὰ σχολεῖα, στὸ ὁποῖο θὰ ἀναδεικνυόταν ὁ δάσκαλος καὶ σχολάρχης ἅγιος. Ἔχει ποὺ ἔχει μαυρίσει ἡ ψυχὴ δασκάλων, μαθητῶν καὶ τῶν γονιῶν τους μὲ τοὺς ἐγκλεισμοὺς καὶ τὶς συνεχεῖς ἀπειλὲς γιὰ νὰ «φοροῦν τὴν μάσκα». Πόσο παρήγορος θὰ ἦταν ὁ βίος καὶ ἡ πολιτεία του, ἡ ὅλο καλοσύνη, ἀγάπη καὶ φιλανθρωπία παιδαγωγία του. (Καὶ εἶναι ἐντελῶς ἀπαράδεκτο νὰ κατεβάζει κάποιος μικρὸς μαθητὴς τὴν μάσκα, γιὰ νὰ ἀναπνεύσει σὰν ἄνθρωπος καὶ ὁ καιροφυλακτῶν δάσκαλος νὰ πέφτει πάνω του νὰ τὸν κατασπαράξει μὲ οὐρλιαχτὰ καὶ κραυγὲς ἐμμονικές. Τὸ ἔχω ξαναγράψει εἴμαστε δάσκαλοι καὶ ὄχι λοιμωξιολόγοι ἢ χειρότερα… Εὐαγγελάτοι. Αὐτὴ ἡ ἱστορία θὰ ἀφήσει σκιὲς στὴν συμπεριφορὰ τῶν παιδιῶν).
. . . –  . – .Νὰ κλείσω μὲ τὸ ἐκπληκτικὸ ἐπεισόδιο ἀπὸ τὴν ζωὴ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, ποὺ εἶχα σημειώσει σὲ παλαιότερο ἄρθρο μου, μὲ τίτλο «Ἅγιος Νεκτάριος καὶ Παῦλος Μελᾶς».
. . . –  . – .Στὸ παλιό, καλὸ λεξικὸ τοῦ «ΗΛΙΟΥ», στὸ λῆμμα «Μελᾶς», διαβάζουμε σὲ τοῦτα τὰ κομψὰ ἑλληνικά: «Μεγάλη ἀρχοντικὴ οἰκογένεια τῶν Ἰωαννίνων, τῆς ὁποίας πλεῖστα μέλη διεκρίθησαν εἰς τὰ γράμματα καὶ τὰς ἐπιστήμας, εἰς τὸν στρατὸ τὴν πολιτικὴν καὶ τὴν διπλωματίαν, σημαντικὰς δὲ ἐθνικὰς ὑπηρεσίας παρέσχον εἰς τὴν πατρίδα πολὺ πρὸς τῆς ἐκρήξεως τοῦ Ἱεροῦ Ἀγῶνος, κατ’ αὐτόν, καὶ μετὰ τὴν ἀποκατάστασιν τοῦ κράτους». Ἀρχοντικὴ οἰκογένεια, ὄχι γιατί εἶχε μεγάλη οἰκονομικὴ ἐπιφάνεια, ἀλλὰ διότι τὰ μέλη της «παρέσχον σημαντικὰς ἐθνικὰς ὑπηρεσίας». Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ οἱ παλιὲς ἀρχοντικὲς οἰκογένειες, ἁμιλλῶνται ποιὰ θὰ εὐεργετήσει περισσότερο τὴν πατρίδα. Τῷ καιρῷ ἐτούτῳ οἱ ἀρχοντοχωριάτες, οἱ νεόπλουτοι σαλταδόροι καὶ δανειοσυντήρητοι διαγωνίζονται γιὰ τὸ ποιὸς θὰ προξενήσει μεγαλύτερη ζημιὰ στὴν πατρίδα. Οἱ Μελάδες καὶ ὅλες οἱ οἰκογένειες τῶν ἐθνικῶν εὐεργετῶν ἦταν ἀρχοντάνθρωποι, ἔτσι ὀνομάζει ὁ λαός μας τοὺς γενναιόδωρους, τοὺς ἀνοιχτόκαρδους, τοὺς φιλότιμους. Ἀρχονταρίκι ὀνομάζεται στὰ μοναστήρια ἡ αἴθουσα ὑποδοχῆς καὶ φιλοξενίας τῶν προσκυνητῶν, γιατί καὶ ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς θέλει ἀρχοντάνθρωπους καὶ ὄχι μίζερα, οἰκτρόβια καὶ ἀξιολύπητα ἀνθρωπάρια. («Ὅ,τι καὶ νὰ κάνουμε, ταπείνωση – ἀγάπη – ἀρχοντιά, χρειάζεται», ἔλεγε καὶ ξανάλεγε ὁ ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης). Ὁ Παῦλος Μελᾶς ὀνομάστηκε Παῦλος, καὶ ὄχι Γεώργιος ὅπως ἔλεγαν τὸν παππού του, πρὸς τιμὴν τοῦ ἀδελφοῦ του παπποῦ του, Παύλου, ὁ ὁποῖος ὑπηρετοῦσε στὰ τάγματα τῶν Σουλιωτῶν ὑπὸ τὸν Μάρκο Μπότσαρη καὶ «ἔπεσε» ἡρωικῶς μαχόμενος κατὰ τὴν ἁγιασμένη Ἔξοδο τοῦ Μεσολογγίου. Μὲ τέτοιο ὄνομα πῶς νὰ μὴν ἔχει ἡρωικό, λεβέντικο θάνατο ὁ ἀετὸς τῆς Μακεδονίας μας;
. . . –  . – .Πατέρας τοῦ Παύλου Μελᾶ ἦταν ὁ Μιχαὴλ (Μίκης) Μελᾶς, ἄνθρωπος καλλιεργημένος, μὲ φιλοπατρία, ποὺ διετέλεσε ἀπὸ τὸ 1891 ὣς τὸ 1894 καὶ δήμαρχος Ἀθηνῶν. (Ἀδελφός του ἦταν ὁ περίφημος Λέων Μελᾶς, ποὺ ἔγραψε τὸν «Γεροστάθη», βιβλίο ποὺ γαλούχησε γενιὲς Ἑλληνοπαίδων, οἱ ὁποῖες ἀργότερα ἀπελευθέρωναν πατρίδες σκλαβωμένες).

. . . –  . – .Ἦταν γύρω στὸ 1890, ποὺ ὁ κατασυκοφαντημένος στὴν Αἴγυπτο, Ἅγιος Νεκτάριος, ἔρχεται στὴν Ἀθήνα. Ζητᾶ θέση, ὄχι ἀρχιερέως, ἀλλὰ ἁπλοῦ ἱεροκήρυκα, χωρὶς μισθό. Συναντοῦσε -ποιός;- πόρτες κλειστὲς καὶ ὑποσχέσεις. Ντρεπόταν ὁ ἅγιος, τὸν συντηροῦσε μία ἁπλὴ γριούλα. «Ἀδερφέ μου», γράφει στὸν ἀδερφό του Χαράλαμπο στὴ Χίο, «ἀναγκάζομαι μετὰ πόνου καὶ δακρύων νὰ σὲ ἐνοχλήσω εὑρισκόμενος ἐν Ἀθήναις, ἐν ἡμέραις χαλεπαῖς, περιφρονημένος καὶ ἐμπαιζόμενος παρὰ τῶν ἰσχυρῶν…». (Καὶ μὲς στοὺς ἰσχυροὺς ἦταν καὶ ἡ τότε ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία). Καταφεύγει στὸν ὑπουργὸ -μετὰ ἀπὸ εἴκοσι ἀπόπειρες – «Ἐκκλησιαστικῶν καὶ Παιδείας». Τοῦ ἀρνήθηκε τὴν θέση ἱεροκήρυκα, διότι «ἐτύγχανε ἀλλοδαπὸς» καὶ «ἐστερεῖτο τῆς ἑλληνικῆς ὑπηκοότητος». «Ἀπόμεινε πελιδνός», διαβάζουμε στὸ ἀπαράμιλλο βιβλίο τοῦ μακαριστοῦ Σώτου Χονδρόπουλου.

. . . –  . – .Κατεβαίνοντας τὶς σκάλες τοῦ ὑπουργείου ὁ ἅγιος Ἱεράρχης, μὲ μάτια βουρκωμένα, συναντᾶ ἕναν ὀνομαστὸ ἄρχοντα. Ἦταν ὁ Μιχαὴλ Μελᾶς, ὁ πατέρας τοῦ Παύλου. Ὁ Μελᾶς βλέπει τὴν σεβάσμια μορφὴ τοῦ Ἁγίου, ἀντιλαμβάνεται τὴν λύπη του. Μαθαίνει τί συνέβη καὶ τοῦ ζητᾶ νὰ τὸν ἀκολουθήσει στὸν ὑπουργό. Καὶ σὲ λίγο ὁ ὑπουργὸς ὑπέγραφε τὸν διορισμὸ τοῦ Ἁγίου ὡς ἱεροκήρυκος στὸ νομὸ Εὐβοίας. «Ἅγιο ρουσφέτι», ἂς μοῦ ἐπιτραπεῖ ἡ φράση, ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ σὲ λίγα χρόνια ὁ πρωτογιός του ἔγραψε τὸν πρόλογο στὸ ἀθάνατο βιβλίο «Μαρτύρων καὶ Ἡρώων αἷμα» γιὰ τὴ λευτεριὰ τῆς Μακεδονίας μας.
. . –  . – .Ὡραία σκηνή! Μεγαλοπρεπής! νὰ κουβεντιάζουν ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ὁ Μιχαὴλ Μελᾶς. Τὸ Γένος καὶ ἡ Ἐκκλησία του. Μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου καὶ τὸ αἷμα τοῦ Παύλου Μελᾶ σώθηκε τότε, ἡ Μακεδονία μας…

Δημήτρης Νατσιὸς, δάσκαλος-Κιλκὶς

antibaro.gr

28 Οκτωβρίου: Η Αγία Σκέπη της Θεοτόκου

Στα καθ' ημάς, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, στη συνεδρία της 17ης Οκτωβρίου 1952, κατόπιν πρότασης του αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος, αποφάσισε τη μετάθεση της εορτής της Αγίας Σκέπης από την 1η Οκτωβρίου στις 28 Οκτωβρίου, για να αποτελέσει τη θρησκευτική βάση της επετείου του «ΟΧΙ». 

Την Ακολουθία της εορτής, σε συνδυασμό με το περιεχόμενο της επετείου κήρυξης του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, συνέγραψε ο Αγιορίτης μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (1905-1991).

Εκκλησιαστική εορτή, με την οποία τιμώνται τα άμφια της Παναγίας και σχετίζεται με την εμφάνιση Της σε όραμα στο ναό των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης

Μία από τις εκκλησιαστικές εορτές, με τις οποίες τιμώνται τα άμφια της Παναγίας. Οι άλλες δύο είναι της Τιμίας Εσθήτος (2 Ιουλίου) και της Τιμίας Ζώνης (31 Αυγούστου). Η εορτή της Αγίας Σκέπης σχετίζεται με την εμφάνιση της Παναγίας σε όραμα στο ναό των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης, επί αυτοκράτορος Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού (886-911).

Σύμφωνα με μελέτη του διαπρεπούς ρώσου αγιολόγου Σεργίου, αρχιεπισκόπου Βλαδιμήρου (1898), σε συνδυασμό με τον βίο του Οσίου Ανδρέα του Σαλού, που γράφτηκε από τον πρεσβύτερο Νικηφόρο, η Παναγία εμφανίστηκε στο ναό των Βλαχερνών, κατά τη διάρκεια ολονύχτιας αγρυπνίας ενώπιον του Οσίου Ανδρέα και του ακολούθου του Επιφάνιου.

Συνοδευόταν από πλήθος Αγίων, που έψαλλαν ύμνους και υποβασταζόταν από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η Παναγία, αφού γονάτισε και προσευχήθηκε, έβγαλε από το κεφάλι της το μαφόριο, το άπλωσε ως Σκέπη επί του λαού και κατόπιν, αφού το ξαναφόρεσε, αποχώρησε από το ναό με τη συνοδεία της.

Το νέο διαδόθηκε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη, σε μία περίοδο που βρισκόταν υπό την απειλή των Αγαρηνών (βυζαντινή ονομασία για τους Άραβες), εμφυσώντας θάρρος και αισιοδοξία στους κατοίκους της. Όταν πέρασε ο κίνδυνος, η διάσωση της Βασιλεύουσας αποδόθηκε στην παρέμβαση της Παναγίας και η Εκκλησία θέσπισε το γεγονός ως θεομητορική εορτή και την όρισε να εορτάζεται την 1η Οκτωβρίου. 

Τον 12ο αιώνα θεσπίστηκε και στη Ρωσία υπό το όνομα «Πογκρώφ» και τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

sansimera
© SanSimera.gr

Ὕμνος εἰς τὴν Σοφίαν

Παροιμίαι Σολομώντος, Κεφάλαιον Η'

1. ΣΥ τὴν σοφίαν κηρύξεις, ἵνα φρόνησίς σοι ὑπακούσῃ· 
2. ἐπὶ γὰρ τῶν ὑψηλῶν ἄκρων ἐστίν, ἀνὰ μέσον δὲ τῶν τρίβων ἕστηκε· 
3. παρὰ γὰρ πύλαις δυναστῶν παρεδρεύει, ἐν δὲ εἰσόδοις ὑμνεῖται.
4. ῾Υμᾶς, ὦ ἄνθρωποι, παρακαλῶ, καὶ προΐεμαι ἐμὴν φωνὴν υἱοῖς ἀνθρώπων· 
5. νοήσατε, ἄκακοι, πανουργίαν, οἱ δὲ ἀπαίδευτοι ἔνθεσθε καρδίαν. 
6. εἰσακούσατέ μου, σεμνὰ γὰρ ἐρῶ καὶ ἀνοίσω ἀπὸ χειλέων ὀρθά· 
7. ὅτι ἀλήθειαν μελετήσει ὁ φάρυγξ μου, ἐβδελυγμένα δὲ ἐναντίον ἐμοῦ χείλη ψευδῆ. 
8. μετὰ δικαιοσύνης πάντα τὰ ρήματα τοῦ στόματός μου, οὐδὲν ἐν αὐτοῖς σκολιὸν οὐδὲ στραγγαλιῶδες· 
9. πάντα ἐνώπια τοῖς συνιοῦσι καὶ ὀρθὰ τοῖς εὑρίσκουσι γνῶσιν. 
10. λάβετε παιδείαν καὶ μὴ ἀργύριον, καὶ γνῶσιν ὑπὲρ χρυσίον δεδοκιμασμένον· 
11. κρείσσων γὰρ σοφία λίθων πολυτελῶν, πᾶν δὲ τίμιον οὐκ ἄξιον αὐτῆς ἐστιν. 
12. ἐγὼ ἡ σοφία κατεσκήνωσα βουλήν, καὶ γνῶσιν καὶ ἔννοιαν ἐγὼ ἐπεκαλεσάμην. 
13. φόβος Κυρίου μισεῖ ἀδικίαν, ὕβριν τε καὶ ὑπερηφανίαν καὶ ὁδοὺς πονηρῶν· μεμίσηκα δὲ ἐγὼ διεστραμμένας ὁδοὺς κακῶν. 
14. ἐμὴ βουλὴ καὶ ἀσφάλεια, ἐμὴ φρόνησις, ἐμὴ δὲ ἰσχύς· 
15. δι᾿ ἐμοῦ βασιλεῖς βασιλεύουσι καὶ οἱ δυνάσται γράφουσι δικαιοσύνην· 
16. δι᾿ ἐμοῦ μεγιστᾶνες μεγαλύνονται, καὶ τύραννοι δι᾿ ἐμοῦ κρατοῦσι γῆς. 
17. ἐγὼ τοὺς ἐμὲ φιλοῦντας ἀγαπῶ, οἱ δὲ ἐμὲ ζητοῦντες εὑρήσουσι χάριν. 
18. πλοῦτος καὶ δόξα ἐμοὶ ὑπάρχει καὶ κτῆσις πολλῶν καὶ δικαιοσύνη. 
19. βέλτιον ἐμὲ καρπίζεσθαι ὑπὲρ χρυσίον καὶ λίθον τίμιον, τὰ δὲ ἐμὰ γεννήματα κρείσσω ἀργυρίου ἐκλεκτοῦ. 
20. ἐν ὁδοῖς δικαιοσύνης περιπατῶ καὶ ἀνὰ μέσον τρίβων δικαιοσύνης ἀναστρέφομαι, 
21. ἵνα μερίσω τοῖς ἐμὲ ἀγαπῶσιν ὕπαρξιν καὶ τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν ἐμπλήσω ἀγαθῶν. ἐὰν ἀναγγείλω ὑμῖν τὰ καθ᾿ ἡμέραν γινόμενα, μνημονεύσω τὰ ἐξ αἰῶνος ἀριθμῆσαι. 
22. Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, 
23. πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με ἐν ἀρχῇ, πρὸ τοῦ τὴν γῆν ποιῆσαι 
24. καὶ πρὸ τοῦ τὰς ἀβύσους ποιῆσαι, πρὸ τοῦ προελθεῖν τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, 
25. πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ με. 
26. Κύριος ἐποίησε χώρας καὶ ἀοικήτους καὶ ἄκρα οἰκούμενα τῆς ὑπ᾿ οὐρανόν. 
27. ἡνίκα ἡτοίμαζε τὸν οὐρανόν, συμπαρήμην αὐτῷ, καὶ ὅτε ἀφώριζε τὸν ἑαυτοῦ θρόνον ἐπ᾿ ἀνέμων· 
28. ἡνίκα ἰσχυρὰ ἐποίει τὰ ἄνω νέφη, καὶ ὡς ἀσφαλεῖς ἐτίθει πηγὰς τῆς ὑπ᾿ οὐρανὸν 
29. καὶ ἰσχυρὰ ἐποίει τὰ θεμέλια τῆς γῆς, 
30. ἤμην παρ᾿ αὐτῷ ἁρμόζουσα. ἐγὼ ἤμην ᾗ προσέχαιρε, καθ᾿ ἡμέραν δὲ εὐφραινόμην ἐν προσώπῳ αὐτοῦ ἐν παντὶ καιρῷ, 
31. ὅτε ἐνευφραίνετο τὴν οἰκουμένην συντελέσας, καὶ ἐνευφραίνετο ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων. 
32. νῦν οὖν, υἱέ, ἄκουέ μου καὶ μακάριοι, οἳ ὁδούς μου φυλάσσοντες, 
33. ἀκούσατε παιδείαν καὶ σοφίσθητε καὶ μὴ ἀποφραγῆτε. 
34. μακάριος ἀνήρ, ὃς εἰσακούεταί μου, καὶ ἄνθρωπος, ὃς τὰς ἐμὰς ὁδοὺς φυλάξει ἀγρυπνῶν ἐπ᾿ ἐμαῖς θύραις καθ᾿ ἡμέραν, τηρῶν σταθμοὺς ἐμῶν εἰσόδων· 
35. αἱ γὰρ ἔξοδοί μου ἔξοδοι ζωῆς, καὶ ἑτοιμάζεται θέλησις παρὰ Κυρίου. 
36. οἱ δὲ ἁμαρτάνοντες εἰς ἐμὲ ἀσεβοῦσιν εἰς τὰ ἑαυτῶν ψυχάς, καὶ οἱ μισοῦντές με ἀγαπῶσι θάνατον.

Απόδοσις

1. Σύ ὅμως, παιδί μου, θά διαλαλῆς ἔργω καί λόγω τήν θείαν σοφίαν, διά νά εἶναι πάντοτε εἰς τήν διάθεσίν σου ἡ σωφροσύνη καί ἡ σύνεσις.
2. Διότι ἡ σοφία αὐτή εἶναι ὁλοφάνερη. Εὑρίσκεται εἰς πανύψηλα μέρη. Στέκεται στό μέσον τῶν δρόμων, πού διέρχονται οἱ ἄνθρωποι. Εὑρίσκεται παντοῦ.
3. Εἰς τάς πύλας τῶν ἀνακτόρων, ὅπου βασιλεῖς καί ἄρχοντες κάθηνται δικασταί, παραστέκει μαζή τών· καί εἰς τάς εἰσόδους τῶν πόλεων, ὅπου πλήθη λαοῦ συγκεντρώνονται, ἐπαινεῖται καί ἐγκωμιάζεται.
4. Αὐτή ἡ θεία σοφία ὁμιλεῖ καί διακηρύττει· “σᾶς, ὤ ἄνθρωποι, παρακαλῶ, ἀπευθύνω τήν πρόσκλησίν μου πρός σᾶς τούς ἀπογόνους τῶν ἀνθρώπων.
5. Σεῖς, οἱ ἀθῶοι καί ἄκακοι, μάθετε σύνεσιν καί σεῖς, πού εἶσθε ἀκαλλιέργητοι ψυχικῶς, βάλετε νοῦν.
6. Ἀκούσατε μέ καί δεχθῆτε τά λόγιά μου, διότι θά σᾶς εἴπω πράγματα σεμνά. Ἀπό τήν καρδίαν μου θά βγάλω καί μέ τό στόμα μου θά ἐκφράσω ὀρθά καί ὠφέλιμα διδάγματα.
7. Διότι ἡ καρδία μου θά μελετήση καί ὁ φάρυγξ μου θά διαλαλήση τήν ἀλήθειαν. Εἶναι δέ ἀηδιαστικά καί σιχαμερά ἐνώπιόν μου τά χείλη, πού ψεύδονται.
8. Ὅλα τά λόγια τοῦ στόματός μου εἶναι ποτισμένα μέ τήν δικαιοσύνην. Δέν ὑπάρχει τίποτε τό διεστραμμένον καί ἐπιλήψιμον εἰς αὐτά.
9. Ὅλα εἶναι καθαρά καί φανερά εἰς ἐκείνους, πού ἔχουν τήν καλήν διάθεσιν, ὀρθά εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἀναζητοῦν καί εὑρίσκουν τήν ἠθικήν γνῶσιν καί διάκρισιν.
10. Ἐκλέξατε καί πάρετε ὡς θησαυρόν σας τήν θείαν σοφίαν καί διαπαιδαγώγησιν καί ὄχι τό ἀργύριον. Τήν γνῶσιν τῆς ἀληθινῆς σοφίας περισστερον ἀπό τόν ὁλοκάθαρον γνήσιον χρυσόν.
11. Διότι ἡ θεία σοφία εἶναι ἀσυγκρίτως προτιμοτέρα καί ἀπό τούς πλέον πολυτελεῖς λίθους. Οἱονδήποτε δέ πολύτιμον ἀντικείμενον δέν εἶναι ἀντάξιον αὐτῆς.
12. Ἐγώ, ἡ θεία σοφία, ἐγκαθιστῶ εἰς τήν καρδίαν τῶν καλοπροαιρέτων ἀνθρώπων ὀρθάς σκέψεις καί ἀγαθήν θέλησιν. Τήν ἀληθῆ γνῶσιν καί ἐπιστήμην ἐγώ τήν προσκαλῶ νά ἐγκατοικήση εἰς αὐτούς.
13. Ἐκεῖνος πού ἐμπνεόμενος ἀπό ἐμέ εὐλαβεῖται καί φοβεῖται τόν Κύριον, μισεῖ τήν ἀδικίαν, ὅπως ἐπίσης τήν ἀλαζονείαν, τήν ἔπαρσιν καί γενικῶς τούς τρόπους ζωῆς τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων. Ἐγώ ἡ ἴδια ἔχω μισήσει καί μισῶ τάς διεστραμμένας ὁδούς τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων.
14. Ἰδική μου εἶναι ἡ ὀρθή συμβουλή καί κρίσις. Ἰδική μου δέ καί ἡ ἀσφάλεια τῶν ἀνθρώπων. Ἰδική μου εἶναι ἡ σύνεσις καί ἰδική μου εἶναι ἡ δύναμις, ὥστε παντοῦ ἐγώ νά ὑπερισχύω.
15. Χάρις εἰς ἐμέ οἱ βασιλεῖς βασιλεύουν καί κυβερνοῦν εἰρηνικῶς καί ὀρθῶς. Οἱ δέ ἄρχοντες τῶν λαῶν, φωτιζόμενοι ἀπό ἐμέ, συντάσσουν καί ἐκδίδουν ἀποφάσεις καί νόμους δικαίους.
16. Δί’ ἐμοῦ οἱ μεγιστάνες γίνονται μεγάλοι καί ἔνδοξοι, καί οἱ μονάρχαι μέ τόν ἰδικόν μου φωτισμόν κυριαρχοῦν καί κυβερνοῦν ὀρθῶς τάς χώρας.
17. Ἐγώ ἀγαπῶ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι μέ ἀγαποῦν. Ὅσοι δέ μέ ἀναζητοῦν, μέ εὑρίσκουν. Ἔτσι δέ ἀποκτοῦν χάριν ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ, καί δόξαν ἐκ μέρους τῶν ἀνθρώπων.
18. Εἰς ἐμέ ὑπάρχει καί ἀνήκει ὁ πλοῦτος καί ἡ δόξα. Δί ἐμοῦ ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀπόκτησις πολλῶν ἀγαθῶν καί τῆς ἀρετῆς.
19. Εἶναι καλύτερον νά δρέπη κανείς καί ἀπολαμβάνη τούς ἰδικούς μου καρπούς, παρά νά θησαυρίζη χρυσόν καί πολυτίμους λίθους. Τά ἰδικά μου δῶρα εἶναι ἀσυγκρίτως ἀνώτερα, ἀπό τόν πλέον ἐκλεκτόν καί ἀνόθευτον ἄργυρον.
20. Περιπατῶ πάντοτε στούς δρόμους τῆς ἀρετῆς, ἀναστρέφομαι διαρκῶς καί εὑρίσκομαι στούς δρόμους τῆς δικαιοσύνης·
21. διά νά μοιράζω εἰς ὅσους μέ ἀγαποῦν ἀληθινόν πλοῦτον· νά γεμίζω τά θησαυροφυλάκια τῶν μέ πλῆθος ἀγαθῶν. Ακούσατέ με, λοιπόν, με προσοχήν, εάν αναγγείλω εις σας όλα όσα αγαθά έργα κάθε ημέραν γίνονται από εμέ. Θα σας υπενθυμίσω επί πλέον ένα προς ένα, όσα δια μέσου των αιώνων έχουν γίνει.
    
22. Εμέ, την ενυπόστατον Σοφίαν, τον Υιόν και Λογον, ο Θεός και πατήρ μου, με εγέννησεν άναρχον προ πάντων των αιώνων. Και με κατέστησεν εν χρόνω δημιουργόν του σύμπαντος κόσμου.
    
23. Προαιωνίως, προ πάσης δημιουργίας, πριν ακόμη δημιουργηθή η γη, με ώρισε θεμέλιον και αρχήν των πάντων.
    
24. Και πριν δημιουργήση τους ωκεανούς και τας θαλάσσας, πριν ακόμη αρχίσουν αι πηγαί να αναβλύζουν το ύδωρ επί της γης,
    
25. πριν εδραιωθούν αμετακίνητα τα όρη τα υψηλά εις τας θέσεις των και τα βουνά, με εγέννησε προαιωνίως και ανάρχως.
    
26. Ο Κυριος εδημιούργησε τας χώρας, που κατοικούνται και τας ακατοίκητους περιοχάς και τα πέρατα της οικουμένης, η οποία εκτείνεται κάτω από τον ουρανόν.
27. Οταν εδημιουργούσε και ενηρμόνιζε το ουράνιον σύμπαν, ήμουν εγώ μαζή με αυτόν, όπως και όταν ώριζε και εστήριζε τον θρόνον του επί πτερύγων ανέμων·
    
28. και όταν εστερέωνε επάνω στον ουρανόν τα ελαφρότατα νέφη, δια να κρατούν τους ωκεανούς των υδάτων και εξησφάλιζεν ετσι τας πηγάς των υδάτων κάτω εις την γην.
    
29. Οταν ισχυρά και ακλόνητα έκαμνε τα θεμέλια της γης,
    
30. εγώ ευρισκόμην πλησίον του και ενηρμόνιζα τα πάντα. Εγώ υπήρξα πάντοτε δι' αυτόν η μόνιμος χαρά και μακαριότης του. Προαιωνίως δέ, και ειδικώτερα κατά το διάστημα της δημιουργίας, εγώ απήλαυα την χαράν και την τέρψιν του προσώπου του·
    
31. μάλιστα δε τότε, που είχεν αποπερατώσει την δημιουργίαν και την οικουμένην, και ηυφραίνετο βλέπων τα πάντα καλά λίαν. Και επί πάσι τούτοις ηυφραίνετο βλέπων τους υιούς των ανθρώπων της γης.
    
32. Τώρα, λοιπόν, παιδί μου, άκουε και βάλε μέσα εις την καρδιά σου αυτά τα οποία εγώ, η ενυπόστατος Σοφία, σε εδίδαξα. Και έχε υπ' όψιν σου ότι είναι μακάριοι αυτοί, που σαν παιδιά μου φυλάσσουν τας εντολάς μου.
    
33. Ακούσατε, λοιπόν, όλοι την παιδαγωγούσαν και μορφώνουσαν σοφίαν και γίνετε πραγματικώς σοφοί. Μη φράσσετε τα ώτα σας και μη κλείετε την καρδιά σας εις την θείαν σοφίαν.
    
34. Τρισευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος θα ακούση και θα υπακούση εις εμέ, θα φυλάξη τας εντολάς μου και άγρυπνος κάθε ημέραν στο κατώφλι των θυρών του ναού μου θα παρακολουθώ με προσοχήν τας εισόδους μου.
    
35. Διότι αι πορείαι μου και αι κατευθύνσεις μου οδηγούν εις μακαρίαν ζωήν. Δι' αυτόν, που τας ακολουθεί, ετοιμάζεται πλουσιοπάροχος ευμένεια εκ μέρους του Κυρίου.
    
36. Εξ αντιθέτου, όσοι αμαρτάνουν απέναντί μου, ασεβούν εις την πραγματικότητα και βλάπτουν την αθάνατον ψυχήν των· και όσοι με μισούν και με αποστρέφονται αγαπούν τον θάνατον.
    

ΕΡΜΗΝΕΙΑ (κ. Ἰωάννου Κολιτσάρα)

Ο Χασάν και η Παναγία

Γνωρίσαμε τον Χασάν σε ένα συνεργείο αυτοκινήτων.
Ομιλητικότατος ο Χασάν, γλώσσα δεν έβαζε μέσα.
Ο Χασάν είναι από την Αίγυπτο, κοντά στην Αλεξάνδρεια.
Αναγκάστηκε να φύγει από την Πατρίδα του από το καθεστώς Μουμπάρακ.
Βρήκε καταφύγιο με την οικογένειά του στην πατρίδα μας.
Η οικογένεια του είναι η γυναίκα του, τέσσερις κόρες και ένα αγοράκι.
Η μεγάλη του κόρη είναι γιατρός στην κλινική του Γιακούμπ.
Η άλλη, φοιτά στο πανεπιστήμιο εδώ.
Οι δυο μικρότερες κόρες είναι στο γυμνάσιο.

Ο Χασάν είναι γεωπόνος και ήρθε να επιμεληθεί το περιβολάκι μας.
Ήρθε με τις δυο του κόρες τις μικρές, αυτές που πάνε στο γυμνάσιο εδώ. Οι κόρες του μιλάνε άπταιστα ελληνικά. Εδώ γεννήθηκαν, εδώ μεγάλωσαν, εδώ σπουδάζουν.

Την μια την κόρη του, την λένε Μαρία.

— Χασάν, μουσουλμάνος είσαι;
— Ναι, βέβαια, απάντησε.
— Και το Μαρία πως προέκυψε;
— Από το όνομα της Παναγίας!
— ...
—  Τιμούμε κι εμείς την Παναγία! Εγώ τουλάχιστον την τιμώ. Έχω μεγάλο σεβασμό στην Παναγία!

Ο Χασάν ήρθε και δούλεψε 2-3 φορές στο περιβολάκι. Ήταν συνεπής, εργατικός, γνώστης του αντικειμένου και ευσυνείδητος. Έπαιρνε και πρωτοβουλίες, έκανε πράγματα πέρα από τα ζητούμενα.
Γνωριστήκαμε καλύτερα.
Ο Χασάν είναι είναι ένας Καλός Άνθρωπος. Είχε στη ζωή του και εδώ και κάτω, ευκαιρίες ... διαφθοράς. Αντέδρασε, με κίνδυνο να χάσει τη δουλειά του ή και την παραμονή του εδώ.

Με προβλημάτισε ο Χασάν.

Συνάντησα τον Γέροντα.
— Γέροντα, ένας μουσουλμάνος, που είναι στο βίο του και την πολιτεία του καλύτερος από πολλούς από εμάς τους Ορθόδοξους, έχει καμιά προοπτική για καμιά γωνίτσα στον Παράδεισο;
— Γιατί; Αυτός δεν είναι παιδί του Θεού;
— Μα, άκουσε τον Λόγο του Θεού, ή τουλάχιστον είχε την δυνατότητα να τον ακούσει και δεν τον υιοθέτησε.
— Τον άκουσε εκ κοιλίας; είχε την δέουσα αγωγή, διδάχθηκε τον Λόγο του Χριστού;
— Δηλαδή, στην Κρίση, όλα λαμβάνονται υπόψη;
— Τα πάντα!
— Και όπως λέει ο Παύλος, «Εὐλογητὸς ὁ Θεός, ὁ πάντας ἀνθρώπους θέλων σωθῆναι …»

Δόξα τω Θεώ, η Ελπίδα υπάρχει για όλους!

Το Χαμομηλάκι 

Πώς οι Χριστιανοί ΔΙΕΣΩΣΑΝ τα αρχαία ειδωλολατρικά ιερά

Συνέχεια από το 1ο μέρος: Η τύχη τών αρχαίων μνημείων

Η τύχη των αρχαίων ιερών είναι ένα άλλο κεφάλαιο της διαχείρισης από τον Χριστιανισμό της κληρονομιάς της αρχαιότητας. Με τον θάνατο της ειδωλολατρίας, τα ιερά της αρχαίας θρησκείας ήταν καταδικασμένα να ερημωθούν και να παραδοθούν στην αδυσώπητη φθορά του χρόνου. Η λύση που δόθηκε ήταν η λύση της μετατροπής των ειδωλολατρικών ιερών σε Χριστιανικούς ναούς.

 

Όσο και αν αυτό φανεί παράδοξο, ο δρόμος για τη μετατροπή πολλών αρχαίων ιερών σε Χριστιανικούς ναούς άνοιξε με ένα σκληρό διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ στις 14 Νοεμβρίου του 435 μ.Χ. Σύμφωνα με αυτό το διάταγμα, τα ιερά της παγανιστικής λατρείας Έπρεπε να καταστραφούν, και η περιοχή να καθαρθεί με την ύψωση σε αυτήν του συμβόλου της πίστεως, τού σταυρού⁽²⁶⁾. Αυτό το τελευταίο αποσκοπούσε προφανώς στον εξορκισμό των πονηρών δαιμόνων που τυχόν θα επιβίωναν της καταστροφής τού ιερού.

Τέτοια διατάγματα είχαν έναν έντονα «λαϊκιστικό» χαρακτήρα, όπως θα λέγαμε σήμερα. Πράγματι, το συγκεκριμένο διάταγμα δεν είχε κανένα άλλο νόημα, από το να εμφανίσει τον αυτοκράτορα να αγκαλιάζει την πίστη που είχε ήδη αγκαλιάσει ο λαός. Κατά συνέπεια, διατάγματα σαν αυτό είχαν μάλλον τον χαρακτήρα μιας διακήρυξης συμπόρευσης της αυτοκρατορικής εξουσίας με τη Χριστιανική πίστη και μιας επίσημης καταδίκης της ειδωλολατρίας, παρά μιας ρητής διαταγής που όφειλε να εφαρμοσθεί κατά γράμμα. Έτσι, το συγκεκριμένο διάταγμα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεγάλης απόστασης που υπήρχε συχνά ανάμεσα στη διατύπωση και την εφαρμογή της αντιπαγανιστικής νομοθεσίας.

Πιο συγκεκριμένα, ενώ το εν λόγω διάταγμα κάνει ρητώς λόγο για συνολική καταστροφή των ειδωλολατρικών ιερών, χωρίς να προβλέπει καμιά άλλη, εναλλακτική της καταστροφής λύση, στην πράξη το διάταγμα εφαρμόσθηκε με έναν παράδοξο τρόπο: με αποσιώπηση τού πρώτου σκέλους, που προέβλεπε την καταστροφή των ιερών, και έμφαση στην κάθαρση των χώρων της αρχαίας λατρείας με τη βοήθεια τού σταυρού. Τα αρχαία ιερά μπορούσαν λοιπόν να εξακολουθήσουν να υπάρχουν, αρκεί οι πονηροί δαίμονες της παλαιός λατρείας να εξορκίζονταν με το σύμβολο της Χριστιανικής πίστεως, τον σταυρό. Στην πράξη, δηλαδή, άνοιγε ο δρόμος για την επιβίωση των αρχαίων ιερών μέσα από την απλή μετατροπή τους σε ναούς αφιερωμένους στη Χριστιανική λατρεία! Όπως πολύ σωστά επισημαίνει η Alison Frantz,⁽²⁷⁾ δεν ήταν αυτό το αρχικό περιεχόμενο του νόμου·⁽²⁸⁾ αλλά, όπως είπαμε, υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στην κατά γράμμα διατύπωση και την πρακτική εφαρμογή της αντιπαγανιστικής νομοθεσίας, και η συγκεκριμένη περίπτωση είναι απλώς ένα από τα πολλά παραδείγματα αυτής της απόστασης.

Κάπως έτσι, στην Αθήνα ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε ναό της Θεοτόκου,⁽²⁹⁾ και ο ναός του Ηφαίστου, που είναι ακόμη γνωστός ως «Θησείο», μετατράπηκε σε ναό τού Αγίου Γεωργίου. Και δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι αυτή η μετατροπή αφορούσε μόνον ένα ή δύο ειδωλολατρικά ιερά. Ο Friedrich Wilhelm Deishmann σε σχετική μελέτη του καταγράφει ούτε λίγο ούτε πολύ ογδόντα εννέα (89) γνωστά παραδείγματα τέτοιας μετατροπής από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Συρία και αλλού⁽³⁰⁾.

Το ερώτημα που μένει να μας απασχολήσει είναι αν αυτή η μετατροπή επέφερε καταστροφές στα αρχαία ιερά, και, αν ναι, σε ποιο βαθμό. Διότι μόλις πρόσφατα⁽³¹⁾ έγινε έντονα λόγος για τέτοιες καταστροφές, ακόμη και στον ίδιο τον Παρθενώνα.

Όπως σημειώνει η Alison Frantz, συγγραφέας μιας γνωστής μελέτης για το πέρασμα των ιερών της Αθήνας από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό, η μετατροπή των αρχαίων ιερών σε Χριστιανικούς ναούς πρέπει να έγινε σε δύο, ή ίσως και τρία στάδια: πρώτον, αποϊεροποίηση τού χώρου με αφαίρεση του λατρευτικού αγάλματος και άλλων παγανιστικών συμβόλων· δεύτερον, σε μία πιθανή μεταβατική περίοδο, χρήση του χώρου για τη Χριστιανική λατρεία χωρίς καμία άλλη μετατροπή· τρίτον και τελευταίο, αρχιτεκτονική ανάπλαση του χώρου, ώστε αυτός να ανταποκρίνεται πλέον πλήρως στις απαιτήσεις της χριστιανικής λατρείας⁽³²⁾.

Το ερώτημα είναι: Αν υπήρξαν καταστροφές, σε ποιο από τα τρία αυτά στάδια θα θεωρήσουμε ότι υπήρξαν; Προφανώς, όχι στο πρώτο, την απλή αποϊεροποίηση τού χώρου με απομάκρυνση τού λατρευτικού αγάλματος και των σκευών της παγανιστικής λατρείας. Επίσης, ούτε στο δεύτερο, τη χρήση τού χώρου για τη Χριστιανική λατρεία χωρίς καμία άλλη μετατροπή. Το στάδιο που ενοχοποιείται, για τις όποιες καταστροφές είναι το τρίτο, το στάδιο της αρχιτεκτονικής ανάπλασης τού χώρου, ώστε αυτός να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της Χριστιανικής λατρείας.

Προκειμένου να κατανοήσουμε τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της Χριστιανικής λατρείας και τις αλλαγές που χρειάζονταν να γίνουν στα αρχαία ιερά, αρκεί να αναλογισθούμε κάποιες διαφορές ενός αρχαίου και ενός Χριστιανικού ναού, τις οποίες όλοι λίγο ως πολύ γνωρίζουμε. Ο αρχαίος ελληνικός ναός ήταν ο χώρος που φιλοξενούσε το λατρευτικό άγαλμα τού Θεού, και λογιζόταν ως ο χώρος κατοικίας του Θεού· οι λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν τού Θεού γίνονταν έξω από αυτόν, γύρω από τον βωμό. Αντίθετα, ο Χριστιανικός ναός είναι ο χώρος μέσα στον οποίο τελείται η Χριστιανική λατρεία. Προκειμένου λοιπόν ένας αρχαίος ναός να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της Χριστιανικής λατρείας, έπρεπε να υποστεί τέτοια αρχιτεκτονική ανάπλαση, ώστε να μπορεί να φιλοξενεί τις λατρευτικές εκδηλώσεις όχι γύρω από αυτόν, στον προαύλιο χώρο, αλλά από εσωτερικό του. Η διαδικασία λοιπόν μετατροπής ενός αρχαίου ναού σε Χριστιανική Εκκλησία θα περιλάμβανε ασφαλώς και διαμόρφωση της ανατολικής πλευράς τού σηκού σε ιερό, και διάνοιξη παραθύρων για τον εξαερισμό και φωτισμό τού εσωτερικού, και απολάξευση μετωπών και χάραξη Χριστιανικών συμβόλων, κυρίως τού συμβόλου τού σταυρού. Και όλα αυτά, θεωρούμενα από την οπτική γωνία του αρχαιολόγου, θα μπορούσαν να λογισθούν ως καταστροφές σε σχέση με την αρχική —και ανεπανάληπτη, στην περίπτωση ενός Παρθενώνα— μορφή του μνημείου.

Θα μπορούσαμε να σταθούμε και σε περαιτέρω λεπτομέρειες σε σχέση με τις καταστροφές που μοιραία συνεπαγόταν η μετατροπή ενός αρχαίου ναού σε Χριστιανική Εκκλησία. Νιώθουμε όμως ότι, αν στεκόμασταν σε τέτοιες λεπτομέρειες, θα χάναμε την ουσία. Και η ουσία είναι, κατά την εκτίμησή μας, ότι η μετατροπή των αρχαίων ναών σε Χριστιανικές Εκκλησίες αποτέλεσε ένα από τα ευτυχέστερα γεγονότα στην ιστορία τού πολιτισμού, καθώς εξασφάλισε την επιβίωση των ανυπέρβλητων μνημείων της ελληνικής αρχαιότητας.

Προκειμένου να το κατανοήσουμε αυτό, αρκεί να αναρωτηθούμε το εξής: Γιατί συμβαίνει να σώζονται μέχρι σήμερα αρκετοί αρχαίοι ελληνικοί ναοί, αλλά σχεδόν ούτε μία αρχαία Ελληνική κατοικία; αντίθετα απ' ό,τι θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί εν πρώτοις, αυτό δεν οφείλεται στη μεγαλύτερη αντοχή των δομικών υλικών των πρώτων. Ήδη ο Δημοσθένης τοποθετεί σε ένα μακρινό και εξιδανικευμένο παρελθόν την εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε καμία απολύτως επιτήδευση στις κατοικίες των επιφανών Αθηναίων και δεν μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει την κατοικία τού Θεμιστοκλή ή τού Μιλτιάδη από την κατοικία ενός απλού πολίτη, ενώ αντίθετα τα δημόσια οικοδομήματα ήταν λαμπρά και ανυπέρβλητα σε ομορφιά και πολυτέλεια· στη δική του εποχή αντίθετα, όπως μας πληροφορεί, οι κατοικίες πολλών πλουσίων ήταν ήδη πολυτελέστερες από τα δημόσια οικοδομήματα.⁽³³⁾ Και αν αυτό συνέβαινε ήδη την εποχή τού Δημοσθένη, δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε τι ίσχυε στην Ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή που ακολούθησαν. Γιατί λοιπόν συμβαίνει να σώζονται μέχρι σήμερα αρκετοί αρχαίοι ελληνικοί ναοί, άλλα σχεδόν ούτε μία αρχαία Ελληνική κατοικία; Προφανώς, ο λόγος είναι ότι στην περίπτωση των αρχαίων ναών δεν υπήρχαν κάποιοι από τους παράγοντες που οδήγησαν στην καταστροφή άλλων αρχαίων οικοδομημάτων.

Συνήθως η σκέψη μας πηγαίνει στο ότι η μετατροπή των αρχαίων ναών σε Χριστιανικές Εκκλησίες τους προφύλαξε από τις επιθέσεις κάποιων φανατικών, οι οποίοι θα επεδίωκαν να πολεμήσουν το φάντασμα τού παρελθόντος, επιδεικνύοντας παράλληλα με έναν μάλλον αδόκιμο —πλην όμως εύκολο— τρόπο την προσήλωσή τους στη νέα θρησκεία. Βεβαίως, η μετατροπή των αρχαίων ιερών σε Χριστιανικούς ναούς άλλαζε άρδην το σκηνικό: Τα λαμπρά οικοδομήματα που είχαν φιλοξενήσει τα αρχαία ιερά δεν λογίζονταν πλέον ως κατοικητήρια δαιμόνων, αλλά ως χώροι λατρείας τού ενός και αληθινού Θεού· δεν αντιμετωπίζονταν ως θλιβερά λείψανα μιας ανόητης θρησκείας τού παρελθόντος, αλλά ως ιεροί χώροι που έπρεπε να τύχουν της δέουσας προσοχής και φροντίδας. Είναι λοιπόν φανερό ότι αυτή η ευτυχής μετατροπή των αρχαίων ναών σε Χριστιανικές Εκκλησίες υπήρξε ένας από τους παράγοντες που κατ' εξοχήν συνέτειναν στη διάσωση πολλών ανυπέρβλητων μνημείων της ελληνικής αρχαιότητας.

Ωστόσο, η έμφαση στο ότι η μετατροπή των αρχαίων ναών σε Χριστιανικές Εκκλησίες τους προστάτευσε από τυχόν επιθέσεις φανατικών φαίνεται να μας αποπροσανατολίζει από το πρόβλημα. Τέτοιες επιθέσεις, και αν ακόμη υπήρξαν, σαφώς και δεν αντιπροσώπευαν τον υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνο για την κληρονομιά τού παρελθόντος. Άλλωστε, και η αποσόβηση αυτού τού κινδύνου για τους αρχαίους ναούς δεν δίδει απάντηση στην απορία μας, γιατί δηλαδή συμβαίνει να σώζονται μέχρι σήμερα αρκετοί αρχαίοι ελληνικοί ναοί, αλλά σχεδόν ούτε μία αρχαία Ελληνική κατοικία; σημειωτέον ότι οι αρχαίες κατοικίες ασφαλώς και δεν διέτρεχαν τον κίνδυνο να πέσουν θύματα των επιθέσεων φανατικών, και όμως σήμερα σχεδόν δεν έχει μείνει ίχνος τους.

Αν αναζητήσουμε τους πραγματικούς καταστροφείς των αρχαίων ελληνικών μνημείων, δεν μπορούμε να μην κατονομάσουμε ως πρώτο και σημαντικότερο από αυτούς τον «πανδαμάτορα» χρόνο, όπως τόσο παραστατικά τον ονόμασε ο Σιμωνίδης.⁽³⁴⁾

Όλοι άνθρωποι θα έπρεπε κανονικά να έχουμε πείρα του καταστρεπτικού περάσματος του χρόνου. Όλοι μας μπορούμε να δούμε σε φωτογραφίες περασμένων δεκαετιών κάποια ολοκαίνουρια τότε κτήρια, τα οποία σήμερα είτε δεν υπάρχουν πλέον, είτε έχουν αφήσει στη θέση τους, τούς αποσκεβρωμένους σκελετούς της αλλοτινής ομορφιάς τους. Στα χωριά μπορούμε να δούμε σπίτια που κατοικούνταν κανονικά πριν από μία η δύο γενιές να έχουν καταρρεύσει, και να κείνται σήμερα θλιβερά ερείπια, παραδομένα στην αδυσώπητη φθορά του χρόνου. Τι λοιπόν; αυτό το «δικαίωμα στη φθορά», το οποίο τόσο πρόθυμα αναγνωρίζουμε σε κτήρια με ηλικία μερικών δεκαετιών, θα το αμφισβητήσουμε σε οικοδομήματα με ηλικία δυόμιση χιλιετιών; Και πίσω από ένα κατεστραμμένο σπίτι ηλικίας μερικών δεκαετιών θα περιορισθούμε να δούμε τη φθορά του χρόνου, ενώ πίσω από έναν κατεστραμμένο ναό ηλικίας δυόμιση χιλιετιών θα νιώσουμε υποχρεωμένοι να υποθέσουμε ότι κρύβεται σώνει και καλά η καταστρεπτική μανία κάποιων φανατισμένων Χριστιανικών όχλων;

Κοντά στη φυσική φθορά του χρόνου, πρέπει βεβαίως να προσδέσουμε και τις διάφορες φυσικές καταστροφές που συνέβησαν στο πέρασμα τόσων αιώνων. Ένας και μόνο καταστροφικός σεισμός αρκούσε, για να μεταβάλει περικαλλείς ναούς και πολυτελείς κατοικίες σε σωρούς ερειπίων. Και βεβαίως ούτε τα κτήρια εκείνης της εποχής ήταν κτισμένα με αντισεισμική τεχνολογία, ούτε οι φυσικές αυτές καταστροφές ήταν τόσο σπάνιες μέσα σε δυόμιση χιλιετίες.

Σε σχέση τώρα με τη φθορά του χρόνου και τις φυσικές καταστροφές, δεν χωράει αμφιβολία ότι η μετατροπή των αρχαίων ναών σε Χριστιανικές Εκκλησίες λειτούργησε ευεργετικά. Όποιο κτήριο περιπίπτει σε αχρηστία υπόκειται στη φθορά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από αυτό που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται. Ιδού λοιπόν ένας πρώτος παράγοντας που εξηγεί γιατί ακόμη και οι πιο πολυτελείς αρχαίες κατοικίες υπέκυψαν στη φθορά, ενώ οι αρχαίοι ναοί αντιστάθηκαν σε αυτήν και αντιστάθηκαν, ακριβώς χάριν στη μετατροπή τους σε Χριστιανικές Εκκλησίες.

Πέρα όμως από τη φθορά του χρόνου και τις φυσικές καταστροφές, υπάρχει και ένας ακόμη, ίσως ακόμη σημαντικότερος παράγοντας καταστροφής για τα αρχαία μνημεία. Αυτός είναι ο «βανδαλισμός» τους από τους κατοίκους της περιοχής. Στους μάκρους αιώνες του αργού θανάτου των αρχαίων μνημείων, οι αμόρφωτοι κάτοικοι της εκάστοτε περιοχής, απλοί χωρικοί κατά κανόνα, που ούτε ήταν ούτε μπορούσαν να είναι «αρχαιολόγοι», έβλεπαν τα αρχαία ερείπια περίπου σαν «μάντρες» οικοδομικού υλικού —και μάλιστα δωρεάν οικοδομικού υλικού— για την οικοδόμηση των δικών τους κατοικιών. Αλλά βεβαίως, ενώ μπορούσαν να βλέπουν έτσι τα ερείπια ενός αρχαίου φρουρίου ή μιας αρχαίας κατοικίας, δεν μπορούσαν να βλέπουν με τον ίδιο τρόπο έναν αρχαίο ναό που λειτουργούσε ως Χριστιανική Εκκλησία. Ιδού λοιπόν και ένας ακόμη παράγοντας που εξηγεί γιατί ακόμη και οι πιο πολυτελείς αρχαίες κατοικίες υπέκυψαν στη φθορά, ενώ οι αρχαίοι ναοί αντιστάθηκαν σε αυτήν· και αντιστάθηκαν, και πάλι, ακριβώς χάριν στη μετατροπή τους σε Χριστιανικές Εκκλησίες.

Κοντά στα παραπάνω, δεν πρέπει να αγνοούμε και τη μεγάλη σημασία που είχαν οι αρχαίοι ναοί καθ’ εαυτοί, ως μνημεία πολιτισμού. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει από αυτή την άποψη μία κίνηση με ιδιαίτερο νόημα του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου, την οποία μαθαίνουμε από τον ιστορικό Ιωάννη Σκυλίτζη: Ευθύς μετά την ολοκλήρωση της θριαμβευτικής νίκης του κατά των Βουλγάρων, ο Βυζαντινός αυτοκράτορας μετέβη στην Αθήνα, ανέβηκε στην Ακρόπολη, προσκύνησε στον Παρθενώνα, ο οποίος ήταν πλέον Χριστιανικός ναός αφιερωμένος στη Θεοτόκο, και αφού απένειμε στην Παναγία τα ευχαριστήρια για τη μεγάλη νίκη και κόσμησε τον ναό με λαμπρά και πολυτελή αναθήματα, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πανηγύρισε τον θρίαμβό του στον ναό της Αγίας Σοφίας⁽³⁵⁾. Πρόκειται σαφώς για μία συμβολική κίνηση: Μετά την περιφανή κατάδειξη της στρατιωτικής κυριαρχίας της αυτοκρατορίας, ο αυτοκράτορας θέλησε προφανώς να προβάλει προς κάθε κατεύθυνση και την πολιτισμική ανωτερότητα του Βυζαντίου, τιμώντας τους δύο πόλους του λαμπρού πολιτισμού που εκπροσωπούσε το Βυζάντιο: τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.

Γενικά, το Βυζάντιο ήταν μία αυτοκρατορία η οποία δεν επαιρόταν μόνο για τη διοικητική της οργάνωση και τη στρατιωτική της ισχύ, αλλά κυρίως ένιωθε και ήταν θεματοφύλακας του πολιτισμού σε μία εποχή βαρβαρότητας. Και ο πολιτισμός που εκπροσωπούσε το Βυζάντιο ήταν ό,τι υψηλότερο και ευγενέστερο έχει αναδείξει η παγκόσμια ιστορία, η συνάντηση και γόνιμη σύζευξη της ελληνικής παιδείας και της Χριστιανικής πίστεως, του ελληνισμού και του Χριστιανισμού.

Δεν εννοούμε ασφαλώς ότι το Βυζάντιο στάθηκε πάντα άξιο του πολιτισμού που εκπροσωπούσε, τον οποίο αρκετές φορές πρόδωσε — και τον ελληνισμό και τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς πως όποιο μνημείο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού σώζεται σήμερα στην Ελλάδα οφείλει τη σωτηρία του στην προστατευτική ασπίδα του Βυζαντίου, και αντιστρόφως, όποιο μνημείο έχει καταστραφεί οφείλει την καταστροφή του στην απουσία —έστω και προσωρινή— της προστατευτικής αυτής ασπίδας, που το άφησε λεία βαρβαρικών επιδρομών. Αν αναλογισθούμε πόσα ερείπια στοίχισε στην Ελλάδα μία και μόνο βαρβαρική επιδρομή που διέρρηξε την προστατευτική αυτή ασπίδα, η επιδρομή τών Βησιγότθων υπό τον Αλάριχο, δεν τολμάμε να σκεφθούμε τι θα είχε συμβεί, εάν έλειπε εντελώς η προστατευτική ασπίδα τού Βυζαντίου.

Και μία τελευταία λεπτομέρεια. Λεν μπορούμε παρά να στεκόμαστε με άπειρο θαυμασμό μπροστά σε ένα μνημείο όπως είναι ο κλασικός Παρθενώνας. Αυτό που από μια άποψη μας ξενίζει είναι η επιλεκτική προσπάθεια διάσωσης της ιστορίας του. Γνωρίζουμε ότι κάποια στιγμή ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε Ναό αφιερωμένο στη Θεοτόκο, αλλά δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έγινε αυτή η μετατροπή. Ακόμη και μία δεδηλωμένη αρχαιολάτρις σαν την Alison Frantz διαμαρτύρεται ενάντια στον περισσό ζήλο με τον οποίο οι κλασικιστές αρχαιολόγοι τού δέκατου ενάτου αιώνα απογύμνωσαν —και μάλιστα χωρίς καταγραφή!— τους αθηναϊκούς ναούς από όλα τα πιθανά κατάλοιπα της μετακλασικής τους ιστορίας, καθιστώντας εξαιρετικά περίπλοκη, αν όχι και όλως δι όλου αδύνατη, τη χρονολόγηση της μετατροπής τους σε Χριστιανικούς ναούς.⁽³⁶⁾

 

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας τα όσα είδαμε παραπάνω για το θέμα της τύχης των αρχαίων ιερών στο πέρασμα από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό, με έμφαση στις συνέπειες της μετατροπής τους σε Χριστιανικές Εκκλησίες, θα διαπιστώναμε τα εξής:

Τα αρχαία ιερά ασφαλώς και γνώρισαν κάποιες φθορές στο πλαίσιο της αρχιτεκτονικής ανάπλασης που υπέστησαν, ώστε να μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της Χριστιανικής λατρείας, μετατρεπόμενα σε Χριστιανικές Εκκλησίες. Από την άλλη, δεν χωράει αμφιβολία ότι χάριν ακριβώς σε αυτή τη μετατροπή σε Χριστιανικές Εκκλησίες κατέστη δυνατή η επιβίωσή τους ανά τους αιώνες, ώστε να μπορούμε εμείς να τα θαυμάζουμε σήμερα.

Από αυτήν την άποψη, το να καταράται κάποιος σήμερα τους Χριστιανούς για τις καταστροφές που έγιναν στο πλαίσιο της μετατροπής των αρχαίων ιερών σε Χριστιανικές Εκκλησίες μοιάζει ανάλογο με την περίπτωση ενός ανθρώπου που σώθηκε από ανίατη ασθένεια χάριν στην επιδέξια χειρουργική επέμβαση ενός ιατρού, και, αντί να ευγνωμονεί τον ιατρό που τού έσωσε τη ζωή, τον καταράται για τις ουλές που άφησε πίσω του το χειρουργικό νυστέρι.

Η συνάντηση ελληνισμού και Χριστιανισμού υπήρξε η κορυφαία στιγμή στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Βεβαίως, κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η συνάντηση Ελληνισμού και Χριστιανισμού αναπόφευκτα σημαδεύτηκε και από κάποιες εκδηλώσεις βίας και φανατισμού. Αλλά το να παρουσιάζει κανείς επιλεκτικά τέτοιες περιπτώσεις και να γυρεύει να αποδείξει από αυτές ότι ο ελληνισμός και ο Χριστιανισμός είναι στοιχεία εκ φύσεως αντιφατικά και πολέμια μοιάζει με το να αναζητεί κανείς με το τηλεσκόπιο σκοτεινές κηλίδες στον ήλιο, και να συμπεραίνει κατόπιν πανηγυρικά... ότι ο ήλιος είναι σκοτεινός.

 
Δρ Γιάννης Κ. Τσέντος.

Σημειώσεις

---

26. Codex Theodosianus, eds Theodor Mommsen και Paulus M. Meyer, Weidmann, Berlin 1905, vol. I 2, σελ. 905, XVI, 10, 25. 1-8 (435 Nov. 14).

27. Alison Frantz, “From paganism to Christianity in the temples of Athens», Dumbarton Oaks Papers 19 (1965), σελ. 187-188.

28. Παλαιότεροι Ιστορικοί δέχονταν ότι ο νόμος εξουσιοδοτούσε πράγματι τις κατά τρόπους αρχές να μετατρέψουν τα αρχαία ιερά σε Χριστιανικούς ναούς· βλέπε για παράδειγμα John Β. Bury, History of the Later Roman Empire from the death of Theodosius I to the death of Justinian, vol. I, Macmillan & Co. Ltd, London 1923, σελ. 371.

29. Βλέπε το άρθρο του Friedrich Wihelm Deichmann, «Die Basilica im Parthenon», Athenische Mitteilungen 63/64 (1938/39), σελ. 127-139.

30. Friedrich Wihelm Deichmann, «Frühcristliche Kirchen in antiken Heiligtümern», Jahrbuch des Deutshen Archäologischen Instituts54 (1939), σελ. 103-136.

31. Στο πλαίσιο της διαμάχης του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά με τη διοίκηση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης.

32. Alison Frantz, «From paganism to Christianity in the temples of Athens», Dumbarton Oaks Papers 19 (1965), σελ. 201.

33. Δημοσθένους, Κατά Αριστοκράτους, ed. S. Η. Butcher, 206. 6-208. 4.

34. Σιμωνίδου, αποσπάσματα, ed. D. L. Page, απ. 26, 1. 4-5: «εντάφιον δε τοιούτον ούτ' ευρώς ούθ' ο πανδαμάτωρ αμαυρώσει χρόνος».

35. Ιωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις Ιστοριών, ed. J. Thurn, «Βασίλειος και Κωνσταντίνος, 43. 38-41; «Εν Αθήναις δε γενόμενος, και τη Θεοτόκω τα της νίκης ευχαριστήρια δους και αναθήμασι λαμπροίς και πολυτελέσι κοσμήσας τον ναόν, υπέστρεψεν εις Κωνσταντινούπολιν».

36. Alison Frantz, «From paganism to Christianity in the temples of Athens», Dumbarton Oaks Papers 19 (1965), σελ. 201.

==================
Μέρος 2ο
Πηγή: Περιοδικό Ακτίνες. «Όργανο τής Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων». Έτος 72ο, Νοέμβριος 2009, τεύχος 705, σελ. 297-303.