Οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες

Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς βασιλείας τοῦ Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ (1081 – 1118), ὁ ὁποῖος διαδέχθηκε στὴ βασιλικὴ ἐξουσία τὸν Νικηφόρο Γ’ τὸν Βοτενειάτη (1078 – 1081), ἔγινε στὴν Κωνσταντινούπολη φιλονικία ἀνάμεσα σὲ λόγιους καὶ ἐνάρετους ἄνδρες. Ἄλλοι θεωροῦσαν ἀνώτερο τὸν Μέγα Βασίλειο, χαρακτηρίζοντάς τον μεγαλοφυΐα καὶ ὑπέροχη φυσιογνωμία. Ἄλλοι τοποθετοῦσαν ψηλὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο καὶ τὸν θεωροῦσαν ἀνώτερο ἀπὸ τὸν Μέγα Βασίλειο καὶ τὸν Γρηγόριο καί, τέλος, ἄλλοι, προσκείμενοι στὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, θεωροῦσαν αὐτὸν ἀνώτερο ἀπὸ τοὺς δύο ἄλλους, δηλαδὴ ἀπὸ τὸν Βασίλειο καὶ τὸν Χρυσόστομο. Ἡ φιλονικία αὐτὴ εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα νὰ διαιρεθοῦν τὰ πλήθη τῶν Χριστιανῶν καὶ ἄλλοι ὀνομάζονταν «Ἰωαννίτες», ἄλλοι «Βασιλεῖτες» καὶ ἄλλοι «Γρηγορίτες».

Στὴν ἔριδα αὐτὴ ἔθεσε τέλος ὁ Μητροπολίτης Εὐχαΐτων, Ἰωάννης ὁ Μαυρόπους. Αὐτός, κατὰ τὴν διήγηση τοῦ Συναξαριστοῦ, εἶδε σὲ ὀπτασία τοὺς μέγιστους αὐτοὺς Ἱεράρχες, πρῶτα καθένα χωριστὰ καὶ στὴ συνέχεια καὶ τοὺς τρεῖς μαζί. Αὐτοὶ τοῦ εἶπαν: «Ἐμεῖς, ὅπως βλέπεις, εἴμαστε ἕνα κοντὰ στὸν Θεὸ καὶ τίποτε δὲν ὑπάρχει ποὺ νὰ μᾶς χωρίζει ἢ νὰ μᾶς κάνει νὰ ἀντιδικοῦμε. Ὅμως, κάτω ἀπὸ τὶς ἰδιαίτερες χρονικὲς συγκυρίες καὶ περιστάσεις ποὺ βρέθηκε ὁ καθένας μας, κινούμενοι καὶ καθοδηγούμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, γράψαμε σὲ συγγράμματα καὶ μὲ τὸν τρόπο του ὁ καθένας, διδασκαλίες ποὺ βοηθοῦν τοὺς ἀνθρώπους νὰ βροῦν τὸν δρόμο τῆς σωτηρίας. Ἐπίσης, τὶς βαθύτερες θεῖες ἀλήθειες, στὶς ὁποῖες μπορέσαμε νὰ διεισδύσουμε μὲ τὸ φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὶς συμπεριλάβαμε σὲ συγγράμματα ποὺ ἐκδώσαμε. Καὶ ἀνάμεσά μας δὲν ὑπάρχει οὔτε πρῶτος, οὔτε δεύτερος, ἀλλά, ἂν πεῖς τὸν ἕνα, συμπορεύονται δίπλα του καὶ οἱ δυὸ ἄλλοι. Σήκω, λοιπόν, καὶ δῶσε ἐντολὴ στοὺς φιλονικοῦντες νὰ σταματήσουν τὶς ἔριδες καὶ νὰ πάψουν νὰ χωρίζονται γιὰ ἐμᾶς. Γιατί ἐμεῖς, καὶ στὴν ἐπίγεια ζωὴ ποὺ εἴμασταν καὶ στὴν οὐράνια ποὺ μεταβήκαμε, φροντίζαμε καὶ φροντίζουμε νὰ εἰρηνεύουμε καὶ νὰ ὁδηγοῦμε σὲ ὁμόνοια τὸν κόσμο. Καὶ ὅρισε μία ἡμέρα νὰ ἑορτάζεται ἀπὸ κοινοῦ ἡ μνήμη μας καὶ καθὼς εἶναι χρέος σου, νὰ ἐνεργήσεις νὰ εἰσαχθεῖ ἡ ἑορτὴ στὴν Ἐκκλησία καὶ νὰ συνταχθεῖ ἡ ἱερὴ ἀκολουθία. Ἀκόμη ἕνα χρέος σου, νὰ παραδόσεις στὶς μελλοντικὲς γενιὲς ὅτι ἐμεῖς εἴμαστε ἕνα γιὰ τὸν Θεό. Βεβαίως καὶ ἐμεῖς θὰ συμπράξουμε γιὰ τὴ σωτηρία ἐκείνων ποὺ θὰ ἑορτάζουν τὴν μνήμη μας, γιατί ἔχουμε καὶ ἐμεῖς παρρησία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ».

Ἔτσι ὁ Ἐπίσκοπος Εὐχαΐτων Ἰωάννης ἀνέλαβε τὴ συμφιλίωση τῶν διαμαχόμενων μερίδων, συνέστησε τὴν ἑορτὴ τῆς 30^ης Ἰανουαρίου καὶ συνέγραψε καὶ κοινὴ Ἀκολουθία, ἀντάξια τῶν τριῶν Μεγάλων Πατέρων.

Ἡ ἑορτὴ αὐτῆς τῆς Συνάξεως τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καὶ τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἀποτελεῖ τὸ ὁρατὸ σύμβολο τῆς ἰσότητας καὶ τῆς ἑνότητας τῶν Μεγάλων Διδασκάλων, οἱ ὁποῖοι δίδαξαν μὲ τὸν ἅγιο βίο τοὺς τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἐξ’ αἰτίας τῆς ταπεινώσεώς τους μπροστὰ στὴν ἀλήθεια, ἔχουν λάβει τὸ χάρισμα νὰ ἐκφράζουν τὴν καθολικὴ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὅ,τι διδάσκουν δὲν εἶναι ἁπλῶς δική τους σκέψη ἢ προσωπική τους πεποίθηση, ἀλλὰ εἶναι ἐπιπλέον ἡ ἴδια ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας, γιατί μιλοῦν ἀπὸ τὸ βάθος τῆς καθολικῆς της πληρότητας.
Περὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 14^ου αἰώνα μ.Χ. ἀνεγέρθη ναὸς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν κοντὰ στὴν Ἁγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, δίπλα σχεδὸν στὴ μονὴ τῆς Παναχράντου.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α’.
Τοὺς τρεῖς μέγιστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος, τοὺς τὴν οἰκουμένην ἀκτῖσι, δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τοὺς μελιρρύτους ποταμοὺς τῆς σοφίας, τοὺς τὴν κτίσιν πᾶσαν, θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τὸν Μέγαν, καὶ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον, σὺν τῷ κλεινῷ Ἰωάννῃ, τῷ τὴν γλῶτταν χρυσορρήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν· αὐτοὶ γὰρ τῇ Τριάδι, ὑπὲρ ἡμῶν ἀεὶ πρεσβεύουσι.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τοὺς ἀσφαλεῖς.
Τοὺς ἱερούς, καὶ θεοφθόγγους κήρυκας, τὴν κορυφήν, τῶν Διδασκάλων Κύριε, προσελάβου εἰς ἀπόλαυσιν, τῶν ἀγαθῶν σου καὶ ἀνάπαυσιν· τοὺς πόνους γὰρ ἐκείνων καὶ τὸν κάματον, ἐδέξω ὑπὲρ πᾶσαν ὁλοκάρπωσιν, ὁ μόνος δοξάζων τοὺς Ἁγίους σου.

Μεγαλυνάριον.
Ρήτορες σοφίας θεοειδεῖς, στῦλοι Ἐκκλησίας, οὐρανίων μυσταγωγοί, Βασίλειε Πάτερ, Γρηγόριε θεόφρον, καὶ θεῖε Ἰωάννη, κόσμῳ ἐδείχθητε.

synaxarion.gr

Η ανατροφή των παιδιών κατά τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο

ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΗΣΗ
Πρωτοπρεσβυτέρου Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από δύο μικρές ραδιοφωνικές ομιλίες που εκφωνήθηκαν το 1976 στον τότε κρατικό Ραδιοφωνικό Σταθμό Βορείου Ελλάδος ανάμεσα σε άλλες ομιλίες που εκάλυψαν τα έτη 1975-1976 με γενικό θέμα "Οι Πατέρες της Εκκλησίας και η εποχή μας". Η επικαιρότητα των παιδαγωγικών απόψεων του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου εξακολουθεί να ισχύει πολύ περισσότερο σήμερα, μετά από είκοσι έτη, η παρέλευση των οποίων αντί να βελτιώσει τα πράγματα στην αγωγή των νέων δυστυχώς τα εχειροτέρευσε.

 Ο θεσμός του γάμου και η οικογένεια διέρχονται τρομερή κρίση με σημαντική αύξηση των διαζυγίων και νομιμοποίηση σχεδόν των εξωγαμιαίων και προγαμιαί­ων σαρκικών σχέσεων. Χωρίς σωστές οικογένειες τα παιδιά γίνονται έρμαιο στις αυξηθείσες κακές επιδράσεις του περιβάλλοντος, ενώ συγχρόνως τα σχολεία αδυνατούν να βοηθήσουν, γιατί δεν στοχεύουν πλέον στη διαμόρφωση καλών και αγαθών ανθρώπων, αλλά στη μετάδοση γνώσεων.

 Δεν έγιναν αλλαγές στο κείμενο. παραμένει όπως εκφωνήθηκε το 1976. Προστέθηκε μόνο στο τέλος ο προβληματισμός για το προγραμματισμένο από το Υπουργείο Παιδείας μάθημα της "Σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης". Το κείμενο κυκλοφορούσε δακτυλογραφημένο και χρησιμοποιήθηκε βιβλιογραφικά από μεταπτυχιακούς φοιτητάς και άλλους στη διαπραγμάτευση σχετικών θεμάτων.

27 Ιανουαρίου 1997                                                      
Μνήμη Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου                               

Πρωτοπρεσβύτερος
Θεόδωρος Ζήσης

1. Ένα κλασικό παιδαγωγικό έργο.
Στους πιο μεγάλους παιδαγωγούς όλων των αιώνων ανήκει ο ιερός Χρυσόστομος, το γέννημα, ο καρπός της Αντιοχείας, που δόξασε τον πατριαρχικό θρόνο της πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Το πιστοποιεί αυτό όχι μόνον η αναγνώρισή του ως παιδαγωγού από τους ειδικούς μελετητές της ζωής και του έργου του, αλλά και η σύνδεσή του με την παιδεία, στο χώρο της Ορθοδοξίας. Είναι ένας από τους τρεις ιεράρχας, τους οποίους στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζουμε στα σχολεία μας ως προστάτες των γραμμάτων, ως πρότυπα των παιδαγωγών και των διδασκάλων, ως φορείς και προβολείς του ονομασθέντος ελληνοχριστιανικού μορφωτικού ιδεώδους.

 Ο Χρυσόστομος είναι ο πολυγραφότερος μεταξύ των πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων. Στη γνωστή σειρά του Γάλλου μοναχού Migne, Patrologia Graeca, που αποτελείται από 161 ογκώδεις τόμους, τα συγγράμματά του καταλαμβάνουν τους 18 εξ αυτών. Μέσα στο πλούσιο αυτό υλικό βρίσκονται κατεσπαρμένες παιδαγωγικές γνώμες, που, αν συγκεντρώνονταν, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα άριστο εγχειρίδιο χριστιανικής παιδαγωγικής. Και θα άξιζε τον κόπο να αναλάβει κάποιος το έργο αυτό, σαν προσφορά υγιών παιδευτικών αρχών για τη μόρφωση των νέων μας1.

 Πέρα όμως από τις κατάσπαρτες αυτές γνώμες στο σύνολο του έργου του, διεσώθη ευτυχώς μία ειδική παιδαγωγική πραγματεία, η οποία, μολονότι έχει διπλό τίτλο, είναι έργο ενιαίο, το οποίο από την αρχή μέχρι το τέλος έχει σα σκοπό να δώσει τις αρχές για μια σωστή αγωγή των νέων. Στη χειρόγραφη παράδοση ο τίτλος της είναι, "Περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονέας ανατρέφειν τα τέκνα". Γενικώς ο τίτλος είναι γνωστός, σε συντετμημένη μορφή, "Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων". Πώς η κενοδοξία συνδέεται με την ανατροφή των τέκνων, θα δούμε στη συνέχεια, όταν θα κάνουμε ανάλυση του σπουδαίου αυτού έργου. Ειδικοί μελετητές είπαν για το έργο ότι αποτελεί την αρχαιοτάτην, πλήρη και τελείαν περί αγωγής χριστιανικήν διδασκαλίαν, ένα από τους λαμπροτέρους πνευματικούς καρπούς της Ελληνικής Χριστιανικής ψυχής, ότι είναι πλήρης και συστηματική έκθεσις περί της χριστιανικής διαπαιδαγωγήσεως των τέκνων, επί τη βάσει όχι μόνον της Αγίας Γραφής, αλλά και των ψυχολογικών και παιδαγωγικών διδαγμάτων των αρχαίων Ελλήνων και της πείρας2.

 Ήταν μεγάλο ατύχημα για τη μελέτη της διδασκαλίας του Χρυσοστόμου και της συμβολής της Εκκλησίας στη διαμόρφωση των μορφωτικών ιδανικών και αρχών, το γεγονός ότι το έργο αυτό δεν περιελήφθη στη μεγάλη έκδοση του Migne και έμεινε έτσι αχρησιμοποίητο και ανεκμετάλλευτο. Μολονότι είχε ήδη εκδοθή το 1656 στο Παρίσι από τον F. Combefis, ο οποίος μάλιστα στον τίτλο της εκδόσεως το εχαρακτήριζε ως χρυσό βιβλίο (De educandis liberis, liber aureus), ορισμένες αμφιβολίες για τη γνησιότητά του άλλων ερευνητών έγιναν αιτία να μη το περιλάβει ο Montfaucon στην έκδοσή του και στη συνέχεια ούτε ο Migne που στηρίχθηκε στον Montfaucon. Στις αρχές του αιώνος μας η γνησιότητα του έργου αυτού αποκαταστάθηκε με ισχυρά επιχειρήματα, έγιναν δε και εκδόσεις αυτού. Στους υποστηρικτές της γνησιότητας του έργου ανήκει και ο Έλλην ακαδημαϊκός διδάσκαλος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αείμνηστος Βασίλειος Έξαρχος, ένας από τους πιο δυναμικούς και πιο συγκροτημένους εκπροσώπους των θεολογικών γραμμάτων της εποχής μας. Ο Έξαρχος υπεστήριξε με ειδική μελέτη τη γνησιότητα του έργου3 και ετοίμασε κριτική έκδοση του κειμένου που την παρουσίασε γερμανικός εκδοτικός οίκος το 19554. Ενωρίτερα, το 1947, από τον ελληνικό εκδοτικό οίκο "Αστήρ" εξεδόθη μετάφραση του έργου στην απλοελληνική, φιλοπονημένη από τον Βασίλειο Έξαρχο. Στον πρόλογο αυτής της εκδόσεως ο εκπονητής της μεταφράσεως λέγει τα εξής:

"Επειδή, όπως θα ίδη ευθύς αμέσως ο προσεκτικός και ενδιαφερόμενος αναγνώστης, το βιβλίον αυτό έχει αδαμαντίνης αξίας περιεχόμενον δια την ανατροφήν των Ελλήνων Χριστιανοπαίδων, εκρίθη καλόν και ωφέλιμον να αποσπασθή από το όλον επιστημονικόν έργον η νεοελληνική του μετάφρασις και να εκδοθή αυτοτελώς, ώστε πας Έλλην γονεύς, ο οποίος θέλει να αναθρέψη Ελληνοπρεπώς και Χριστιανοπρεπώς τα τέκνα του, να ημπορή να εντρυφήση και να διδαχθή από το βιβλίον αυτό του Μεγάλου Διδασκάλου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Έχει ίσως το όλον βιβλίον ως μυστικήν εμπειρίαν ό,τι ο ίδιος ως ορφανός εδοκίμασεν κατά την ανατροφήν του εκ μέρους της μητρός του Ανθούσης και άρα το βι­βλίον αντικατοπτρίζει μίαν ζώσαν πραγματικότητα, μίαν επιτυχή δοκιμήν και απόδειξιν της δυνάμεως της εκτιθεμένης Χριστιανικής ανατροφής των τέκνων. Εάν δε ληφθή ύπ' όψιν, ότι η εποχή μας είναι εποχή ανασυγκροτήσεως της Ελληνικής μας Πατρίδος, τότε η σπουδαιότης της εκδόσεως του παρόντος βιβλίου παρουσιάζεται μεγαλυτέρα. Διότι οιαδήποτε προσπάθεια κοινωνικής και οικονομικής ανασυγκροτήσεως είναι καταδικασμένη εις αποτυχίαν, εάν δεν αρχίση από την ηθικήν πνευματικήν ανασύνταξιν και ψυχικήν ρύθμισιν της νέας ιδία γενεάς. Όσοι λοιπόν είναι γονείς και διδάσκαλοι πρέπει να αναλάβουν με πίστιν το έργον τούτο και να ζητήσουν σπουδαίας συμβουλάς και οδηγίας διά την εκτέλεσίν του. Ακριβώς δε αυτό είναι και του παρόντος βιβλίου το περιεχόμενον και διά τούτο ασφαλώς θα γίνη ευπρόσδεκτον από κάθε γνήσιον Έλληνα  Χριστιανόν γονέα και μορφωτήν της νέας γενεάς μας, εις γλωσσικήν μορφήν απλήν κοινήν, ώστε να είναι περισσότερον ευανάγνωστον και διά τους πολλούς".

 Σε επιμελημένη κριτική έκδοση υψηλού επιπέδου εκυκλοφόρησε το έργο με παράλληλη γαλλική μετάφραση, εκτενή εισαγωγή και πλούσιο σχολιασμό στη γνωστή πλέον στους ειδικούς σειρά "Χριστιανικές Πηγές" (Sources Chretiennes)5. Σε κείμενο με παράλληλη νεοελληνική μετάφραση εξεδόθη επίσης στην γνωστή σειρά της Θεσσαλονίκης "Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας"6.

 Απ' αυτό το ειδικό παιδαγωγικό έργο του μεγάλου της Ορθοδοξίας πατρός θα σταχυολογήσουμε ορισμένα στοιχεία, που ισχύουν και στη δική μας εποχή σαν αρχές θεμελιώδεις για την αγωγή των νέων μας. Γι' αυτό άλλωστε χαρακτηρίσαμε το έργο ως κλασικό. γιατί απευθύνεται και στον σημερινό άνθρωπο, γιατί και τον σημερινό άνθρωπο μπορεί να οδηγήσει7. Στη συνείδηση άλλωστε της Εκκλησίας οι Πατέρες γενικώς είναι οι κλασικοί διδάσκαλοι, οι κλασικοί παιδαγωγοί, γιατί με τον πλούσιο μορφωτικό εξοπλισμό τους, με τα εξαίρετα πνευματικά χαρίσματά τους, αλλά προ παντός με την ειδική όραση και διεισδυτικότητα που χαρίζει ο θείος φωτισμός, η επικοινωνία με το Θεό, μπόρεσαν να εισχωρήσουν στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης, να ανατάμουν τον μυστηριώδη και άγνωστο ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, να βρουν τις σκοτεινές και τις φωτεινές πλευρές του. Βοηθούν έτσι στην καταπολέμηση, στην εξαφάνιση των σκοτεινών, των κακών στοιχείων, και στην τόνωση, στην ενίσχυση των φωτεινών.

2. Η ανατροφή των παιδιών τότε και τώρα. Οι τρεις έρωτες.
 Για να πεισθούμε όμως για την επικαιρότητα των παιδαγωγικών ιδεών του χρυσοστομικού αυτού έργου είναι ανάγκη να δούμε για λίγο την πνευματική ατμόσφαιρα της τότε εποχής, την πνευματική ατμόσφαιρα της Αντιοχείας την οποίαν έχει υπ' όψει του ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος. Να δούμε δηλαδή με ποια μορφωτικά ιδανικά εφοδίαζε τότε τους νέους της η Αντιόχεια. Αν ο εφοδιασμός αυτός είναι παρόμοιος προς αυτόν που εμείς σήμερα δίνουμε στους νέους μας, τότε η κριτική που κάνει ο ιερός πατήρ είναι κριτική και για τη δική μας εποχή, και για το δικό μας παιδαγωγικό έργο και ως διδασκάλων και ως γονέων. Τα στοιχεία για τη γνώση αυτής της ατμόσφαιρας θα τα αντλήσουμε και από το έργο που παρουσιάζουμε και από άλλα έργα του συγγραφέως.

 Η αδιαφορία για την πνευματική συγκρότηση των νέων, για την ηθική τους ολοκλήρωση, ήταν το πρώτο γνώρισμα της στάσεως των γονέων. Τα σχέδιά τους για το μέλλον των παιδιών αποκλειστικά και μόνον περιορίζονταν στο να επιτύχουν επαγγελματικά στη ζωή, στο να ευημερήσουν. Πρακτικοί, υλόφρονες και ατομικιστικοί είναι οι στόχοι. Στα πλαίσια αυτών των στόχων οι γονείς εφρόντιζαν να εξασφαλίσουν όλες τις υλικές ανέσεις για τα παιδιά τους, δεν ελογάριαζαν δε έξοδα και κόπους και θυσίες για να βρουν τα κατάλληλα σχολεία, τους καλυτέρους διδασκάλους, ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά τα εφόδια εκείνα που θα τα βοηθούσαν στην κοσμική ζωή και καρριέρα τους. Η μανία για την απόκτηση και απόλαυση υλικών αγαθών ήταν το ισχυρότερο κίνητρο της φροντίδος για τα παιδιά. Αντιμετωπίζονταν οι νέοι μονομερώς σαν να ήσαν σωματικά μόνον όντα, σαν να μην είχαν ψυχή που ήθελε και αυτή τη φροντίδα της. Μέσα σ' αυτήν την ατμόσφαιρα λοιπόν της μανίας για πλούτη και για κοσμική δόξα ανέπνεαν και εμεγάλωναν τα παιδιά.

 Όταν, λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ακούσει κανείς τους γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά να μάθουν γράμματα, η επιχειρηματολογία τους είναι η εξής: Ο τάδε, ενώ καταγόταν από πτωχή και άσημη οικογένεια, με τα γράμματα που έμαθε κατάφερε να γίνει μέγας και τρανός, να πάρει σπουδαίες θέσεις, να γίνει πλούσιος, να νυμφευθεί με πλούσια γυναίκα, να κτίσει ωραίο σπίτι. Άλλος πάλι με τις γλώσσες που έμαθε πήρε σπουδαία θέση στα ανάκτορα και ρυθμίζει αυτός όλες τις υποθέσεις. Οι περισσότεροι προβάλλουν σαν παραδείγματα τους επιτυχημένους στη ζωή, "τους. επί γης ευδοκίμους". Στις εύπλαστες έτσι και δεκτικές ψυχές των νέων οι ίδιοι οι γονείς εισάγουν δύο μεγάλα κακά, δύο τυραννικούς έρωτες, τον έρωτα των χρημάτων, του πλούτου, και τον έρωτα της κοσμικής δόξας, της κοινωνικής ανόδου, θα λέγαμε σήμερα. Διαστρέφονται έτσι οι νέοι και γίνονται υλόφρονες και ματαιόδοξοι. Η διαστροφή των νέων σ' αυτό οφείλεται αποκλειστικά, παρατηρεί ο μέγας παιδαγωγός, στη μανία για τα βιωτικά αγαθά "Ουδαμόθεν την διαστροφήν γίνεσθαι των παίδων, αλλ' εκ της περί τα βιωτικά μανίας".

 Όλοι οι γονείς εφρόντιζαν, λέγει, να εξασφαλίσουν πλούτη, και ενδυμασία, και υπηρέτες, και οικόπεδα. Το μόνο για το οποίο δεν εφρόντιζαν ήταν η ψυχική καλλιέργεια, το να γίνει ο νέος ενάρετος και ευσεβής. Αντιθέτως μάλιστα τις αρετές τις θεωρούσαν ελαττώματα και αδυναμίες. Επικρατούσε μία πλήρης αντιστροφή των αξιών. Οι κακίες επήραν τα ονόματα των αρετών και οι αρετές τα ονόματα των κακιών. Ο έρωτας της δόξης ονομαζόταν μεγαλοψυχία, του πλουτισμού ελευθερία, η αυθάδεια ονομαζόταν παρρησία, η αδικία ανδρεία. Αντίθετα η σωφροσύνη εθεωρείτο χωριατιά, η επιείκεια δειλία, η δικαιοσύνη ανανδρία, η ανεξικακία ασθένεια και η ταπείνωση δουλοπρέπεια.

 Μέσα σ' αυτήν την πνευματική σύγχυση τίποτε το σαφές και σταθερό δεν υπήρχε. Ούτε δικαστήρια, ούτε νόμοι, ούτε σχολεία ημπορούσαν να βοηθήσουν. Τους δικαστές τους διέφθειραν οι πλούσιοι με τα χρήματα, οι δε διδάσκαλοι ενδιαφέρονταν μόνο για την αμοιβή τους. "Ουδέν όφελος δικαστηρίων, ουδέ νόμων, ουδέ παιδαγωγών, ου πατέρων, ουκ ακολούθων, ου διδασκάλων τους μεν γαρ ίσχυσαν διαφθείραι χρήμασιν, οι δ' όπως αυτοίς μισθός γένοιτο ορώσι". Όσοι ανησυχούσαν γι' αυτήν την κατάσταση ή παρεπλανώντο με καθησυχαστικά κηρύγματα ή δεν μιλούσαν, επειδή εφοβούντο την δύναμη των ακολάστων.

 Η ηθική ασυδοσία και οι κοινωνικές αναταραχές οφείλονται κατά τον Άγιο Χρυσόστομο στην εσφαλμένη φροντίδα για τα παιδιά, στην παραμέληση της ψυχικής τους καλλιεργείας· "Τούτο εστι, ο την οικουμένην ανατρέ­πει πάσαν, ότι των οικείων αμελούμεν παίδων, και των μεν κτημάτων αυτών επιμελούμεθα της δε ψυχής αυτών καταφρονούμεν". Δεν διστάζει γι' αυτό να ονομάσει εγκληματική αυτή την αδιαφορία των γονέων για την καλλιέργεια της αρετής και της ψυχής των παιδιών είναι παιδοκτόνοι, φονείς των παιδιών τους, όσοι τα εφοδιάζουν με τυραννικά πάθη, με κακίες που σκοτώνουν και τυραννούν καθημερινώς την ψυχή τους8.

 Η κοινωνία δεν πάσχει από έλλειψη επιτηδείων επιχειρηματιών, από έλλειψη εγγραμμάτων και σπουδασμένων, πάσχει από έλλειψη εναρέτων ανθρώπων. Πάσχει, γιατί έχει κατακλυσθή από τους επιτηδείους, οι οποίοι προκειμένου να αυξήσουν τα πλούτη και να σιγουρέψουν την καλοπέρασή τους, είναι αδίστακτοι. Πάσχει, γιατί οι αρχομανείς στην προσπάθειά τους να ανέλθουν αναστατώνουν το παν. Πάσχει, γιατί η απόκτηση πολυτελών οικιών και ανέσεων έχει γίνει ο μοναδικός στόχος. Εις αυτό οφείλεται η κοινωνική κακοδαιμονία, αυτοί καταστρέφουν την αρμονική κοινωνική συμβίωση και όχι όσοι ζουν με αρετή και αγιότητα. "Τούτο γαρ εστι, τούτο όπερ πάντα απολώλεκεν, ότι πράγμα ούτως αναγκαίον, και την ημετέραν συνέχον ζωήν, περιττόν είναι και πάρεργον δοκεί". Και το αναγκαίο και συνεκτικό αυτό της κοινωνίας πράγμα είναι η αρετή, η ψυχική καλλιέργεια.

 Κοντά σ' αυτά τα δύο πάθη και ένα άλλο εξ ίσου τυραννικό και επικίνδυνο, ή μάλλον περισσότερο επικίνδυνο για την εύφλεκτη νεότητα, κυριαρχούσε στο κλίμα της αγωγής των νέων. Ο πανσεξουαλισμός, όπως θα λέγαμε σήμερα, η διέγερση δηλαδή και η ικανοποίηση της σαρκικής επιθυμίας, ο έρωτας της σάρκας. Διστάζει ο ιερός πατήρ να αναφερθεί στο θέμα αυτό, σ' αυτόν τον τόσο ιερό χώρο των ανθρωπίνων σχέσεων, που είχε καταντήσει ο πιο βρωμερός χώρος, τόσο βρωμερός, ώστε να είναι της μόδας και να μη προκαλούν αντίδραση ακόμη και οι σαρκικές σχέσεις μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλλου. Ξεπερνάει όμως τους δισταγμούς και την εντροπή του, για να ελέγξει και να καυτηριάσει την αδιαφορία όλων των υπευθύνων φορέων της αγωγής, μπροστά σ' αυτή την ανατροπή όχι μόνον των ηθικών αλλά και των φυσικών νόμων. Απορεί δε και ο ίδιος, μαζύ με την έκφραση της απορίας πολλών άλλων, πώς ο Θεός μακροθυμεί τόσο πολύ και ανέχεται αυτήν την αποκτήνωση του ανθρώπου, και δεν στέλνει φωτιά για να κάψει την πόλη της Αντιοχείας, όπως άλλοτε τα Σόδομα και τα Γόμορα.

 Μεγάλη ευθύνη για τον ηθικό εκτραχηλισμό αποδίδει στο θέατρο, το θεματολόγιο του οποίου κυρίως εκαλύπτετο από υποθέσεις πορνειών και μοιχειών, από υποθέσεις πορνό. "Και γαρ και μοιχείαι και γάμων εκεί κλοπαί και γυναίκες εκεί πορνευόμεναι, άνδρες ηταιρηκότες, νέοι μαλανιζόμενοι, πάντα παρανομίας μεστά, πάντα τερατωδίας, πάντα αισχύνης", παρατηρεί επί λέξει9.

 Οι τρεις λοιπόν έρωτες, των χρημάτων, της δόξας, και της σάρκας κυριαρχούσαν στον πνευματικό χώρο της εποχής του Χρυσοστόμου και καθόριζαν και τις αρχές προς τις οποίες ήταν προσανατολισμένη   αγωγή των νέων. Τα στοιχεία αυτά κρίνει στην πραγματεία του "Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων", όπου δίνει κατευθύνσεις για την ορθή πορεία της αγωγής.

3. Το κοινωνικό περιβάλλον. Η ματαιοδοξία.
 Στο πρώτο τμήμα της πραγματείας, το περί κενοδοξίας, δείχνει ότι η αγωγή των νέων επηρεάζεται αποφασιστικά από την επικρατούσα πράξη ζωής, από τον τρόπο ζωής και σκέψεως των μελών της ομάδος, μέσα στην οποίαν αναπτύσσεται ο νέος. Στο κλίμα της ζωής αυτής της ομάδος αναπνέει και αναπτύσσεται ο νέος, και αναποτρέπως η ηθική του ποιότητα, η πνευματική του οντότητα, προσδιορίζονται απ' αυτό το κλίμα. Την νοσηρότητα του κλίματος αυτού εντοπίζει ο Χρυσόστομος στην κενοδοξία, στη ματαιοδοξία δηλαδή, στην εσφαλμένη αντίληψη περί αξιοπρεπείας και στη συνδεδεμένη με αυτή τάση για επίδειξη πλούτου, ενδυμάτων, σπιτιών, επιπλώσεων.

 Αναφέρεται κατ' αρχήν στη συνήθεια που είχε επικρατήσει μεταξύ των πλουσίων να κάμνουν επίδειξη των οικονομικών τους δυνατοτήτων, χρηματοδοτώντας θεατρικές παραστάσεις ή οργανώνοντας αγώνες ιπποδρόμου. Κίνητρο γι' αυτά ήταν τα χειροκροτήματα, οι επευφημίες του λαού, η δόξα. Ο ανταγωνισμός αυτός στην επίδειξη οικονομικής δυνάμεως είχε φθάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε μερικοί μόνο και μόνο για να μη δυσφημι­σθούν, έφθαναν στην πτώχευση και στην αθλιότητα, σκορπώντας τα χρήματά τους αλόγιστα σ' αυτές τις εκδηλώσεις, τη στιγμή που υπήρχε πλήθος ανθρώπων που πέθαιναν από την πείνα.

 Η τάση όμως αυτή για επίδειξη δεν ήταν γνώρισμα ολίγων πλουσίων μόνον είχε καταλάβει όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Ακόμη και οι φτωχοί εφρόντιζαν να αγοράζουν τα καλύτερα ενδύματα, τα καλύτερα έπιπλα και σκεύη, για να επιδεικνύονται. Ακόμη και υπηρεσία εις το σπίτι προσελάμβαναν, γιατί ενόμιζαν ότι η αυτοεξυπηρέτηση εμείωνε την κοινωνική τους υπόσταση.

 Πολλοί, ενώ πεινούσαν, δεν εφρόντιζαν για τη διατροφή τους παρά για την κοινωνική τους αξιοπρέπεια, για να δείξουν ότι είναι κάτι, ότι είναι καλοστεκούμενοι. Ο ιδανικός κοινωνικός τύπος, ο επιτυχημένος, ο αξιοθαύμαστος δεν ήταν ο ενάρετος άνθρωπος, ο συνετός, ο πνευματικά καλλιεργημένος, αλλά ο πλούσιος, ο βολεμένος οικονομικά.

 Αγανακτεί για την κατάσταση αυτή ο Χρυσόστομος. όλα αυτά, λέγει, είναι εξωτερικά και δεν έχουν καμμία σχέση με τον εσωτερικό άνθρωπο, δεν χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Ο ιδανικός άνθρωπος κρίνεται από την αρετή του. Η αρετή δίνει αξιοπρέπεια, τιμή και δόξα. "τούτο ευσχημοσύνη, τούτο δόξα, τούτο τιμή". Και στο σημείο αυτό, συνδέοντας έτσι την κενοδοξία με την ανατροφή των παιδιών, παρατηρεί ότι αιτία όλων των κακών είναι ότι τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στο νοσηρό αυτό κλίμα και επηρεάζονται απ' αυτό.

 Μόλις γεννηθεί το παιδί οι γονείς κάνουν το παν, όχι για να βρουν τον κατάλληλο τρόπο της διαπαιδαγώγησής του αλλά για να το καλλωπίσουν, να το ντύσουν, και να του αγοράσουν χρυσαφικά. Δεν φροντίζουν να βγάλουν από την ψυχή του παιδιού αυτή τη μανία, αλλά οι ίδιοι από την αρχή εισάγουν τον έρωτα των χρημάτων και τη φροντίδα για ανώφελα πράγματα. Και είναι η παιδική ηλικία, η πρώτη ηλικία, το πιο πρόσφορο έδαφος για να φυτεύσει κανείς είτε την αρετή είτε την κακία. Γι' αυτό είναι ανυπολόγιστη η ευθύνη των γονέων, όταν αμελούν για την ορθή και έγκαιρη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους.

4. Το έγκαιρο της αγωγής.
 Οι ψυχές των παιδιών, λέγει, είναι μαλακές και τρυφερές· όταν εντυπωθούν επάνω τους τα καλά διδάγματα από την αρχή, κανείς δεν ημπορεί να τα εξαλείψει, όταν στη συνέχεια γίνουν σκληρές σαν σφραγίδα, όπως συμβαίνει με το κερί. Το μαλακό πράγμα παίρνει οποιοδήποτε σχήμα, γιατί δεν έχει αποκτήσει ακόμη σταθερή δική του μορφή. Μοιάζουν ακόμη οι ψυχές των παιδιών με πίνακες ζωγραφικής ή με αγάλματα. Χρειάζεται πολλή προσοχή εκ μέρους των ζωγράφων και πολλή επιμέλεια για να φιλοτεχνήσουν ένα πίνακα ωραίο. Οι γλυπτές πάλι με πολλή υπομονή αφαιρούν τα περιττά και προσθέτουν ό,τι πρέπει, για να παρουσιάσουν το έργο που επιθυμούν. Δεν υπάρχει θαυμασιότερο υλικό για φιλοτέχνηση από τις παιδικές ψυχές, αρκεί αυτό να γίνει εγκαίρως. Κατασκευάζουν οι γονείς έμψυχες εικόνες του Θεού, ζωντανά αγάλματα.

 Στη συνέχεια παρομοιάζει την ψυχή του παιδιού σαν μια πόλη καινούργια, και τον γονέα σαν τον βασιλέα αυτής της πόλεως, που αποστολή του είναι να θέσει νόμους και να οργανώσει αυτήν την πολιτεία, ώστε να μη καταστραφεί από τη δράση των κακοποιών και αναρχικών στοιχείων. Ποικίλες τάσεις και κλίσεις και δυνάμεις, αγαθές και κακές, αγωνίζονται να αποκτήσουν ερείσματα και να εμπεδώσουν την κυριαρχία τους μέσα στην ψυχή του παιδιού. Στην καινούργια αυτή πόλη οι γονείς είναι εκείνοι που θα βάλουν τους νόμους· και είναι εύκολο το έργο αυτό στην παιδική ηλικία, διότι άπειρα και ευπειθή όπως είναι τα παιδιά συμμορφώνονται εύκολα. Όταν μεγαλώσουν, είναι δύσκολο πολύ το έργο αυτό της οικοδομής, του κτισίματος του ψυχικού τους κόσμου.

5.  Η επιλογή του μορφωτικού υλικού. Αυστηρότητα.
 Για να επιτύχει η οργάνωση της ψυχής του παιδιού, πρέπει ιδιαιτέρως να ελέγχεται τί μπαίνει μέσα εις αυτήν, τί μορφωτικό υλικό προσφέρεται. Η επιλογή λοιπόν του μορφωτικού υλικού έχει αποφασιστική σημασία. Εποπτικώς τον έλεγχο αυτό τον παρουσιάζει ο Χρυσόστομος ως εξής. Της ψυχικής πολιτείας του παιδιού τείχος είναι το σώμα, πύλες δε οι πέντε αισθήσεις. Από τις αισθήσεις εισέρχονται όλες οι εντυπώσεις και οι ερεθισμοί από τον εξωτερικό κόσμο. Αν ανεξέλεγκτα αφήσουμε από τις πύλες αυτές να περνούν όλες οι εντυπώσεις, η πόλη οπωσδήποτε θα αλωθεί και θα καταστραφεί, διότι η δύναμη αντιδράσεως του παιδιού δεν είναι μεγάλη.

 Στη συνέχεια με το να καθορίζει πώς θα ελέγχουμε κάθε αίσθηση ξεχωριστά, τί πρέπει να βλέπει το παιδί, να ακούει, να λέει, να γεύεται και να εγγίζει, καλύπτει το υπόλοιπο τμήμα της πραγματείας. Και επειδή η παρουσίαση όλων αυτών των συστάσεων είναι εκτενής, θα αναφέρουμε μερικές μόνον.

 Η αυστηρότητα είναι ουσιώδης παράγων επιτυχίας του παιδαγωγικού έργου. Αυστηρότητα όμως μετρημένη και συνεπής, η οποία ούτε σε μόνιμη βαναυσότητα καταλήγει ούτε όμως αφήνει την εντύπωση ότι είναι πλαστή. Ο συνεχής ξυλοδαρμός π.χ. δεν είναι ορθός τρόπος επιβολής ποινών. συνηθίζει το παιδί το ξύλο και δεν συνετίζεται. Η απειλή για επιβολή τιμωρίας, η οποία κάπου-κάπου θα επιβάλλεται, ώστε να φοβάται το παιδί την τιμωρία και να μη νομίσει ότι είναι μόνο λόγια, είναι ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος επιβολής τιμωριών. Συνεχής αυστηρότητα δεν επιτρέπεται, διότι εκ φύσεως ο άνθρωπος χρειάζεται χαλαρότητα και άνεση· "Όταν μέντοι ίδης από του φόβου κερδάναντα, άνες. δει γαρ τίνος φύσει τη ημετέρα και ανέσεως".

 Ιδιαιτέρως επιμένει στο θέμα της φροντίδος για το τί πρέπει να ακούει και τί πρέπει να βλέπει το παιδί. Όσα δε εν προκειμένω λέγει ισχύουν απείρως περισσότερο για την αγωγή των σημερινών νέων, διότι τα μέσα πληροφορήσεως και ενημερώσεως, βιβλία, ραδιόφωνο, τηλεόραση πολιορκούν όντως την ακοή και την όραση των νέων, που γίνονται πύλες για να εισέλθει στον εσωτερικό κόσμο των νέων, τελείως ενεξέλεγκτα, χαμηλής ποιότητος ή και επικίνδυνο ηθικώς υλικό.

 Όπως τα φυτά, λέγει, έχουν ανάγκη από περισσότερη φροντίδα, όταν είναι τρυφερά και απαλά, έτσι και τα παιδιά. Πρέπει να προσέχουμε τις συναναστροφές τους, για να ελέγχουμε τί λέγεται εκεί και τί μαθαίνει το παιδί. Δεν πρέπει να αφήσουμε στον οποιοδήποτε να γίνει οικοδόμος του ψυχικού κόσμου του παιδιού μας. Ιστορίες φλύαρες και ανώφελες, όπως π.χ. "Ο τάδε αγάπησε την τάδε. το βασιλόπουλο και η βασιλοπούλα έκαναν αυτό και εκείνο". Υπάρχουν μέσα στην Αγία Γραφή ελκυστικές διηγήσεις, οι οποίες, αν προσφερθούν με το σωστό τρόπο, και το ενδιαφέρον του παιδιού κρατούν ζωηρό και την αρετή του διδάσκουν. Ο ίδιος ο Χρυσόστομος δίνει παραδείγματα σωστής προσφοράς αυτών των διηγήσεων.

6. Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
 Ενδιαφέροντα είναι και όσα λέγει για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων, τα οποία βεβαίως βρίσκονται σε αντίθεση προς όσα η σημερινή ελευθεριάζουσα και αχαλίνωτη βιοθεωρία και παιδαγωγική προβάλει. Η σαρκική επιθυμία από το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας επιτίθεται με σφοδρότητα και η χαλιναγώγησή της είναι πολύ δύσκολη. Συνιστά να αποφεύγονται τα αισχρά θεάματα και ακούσματα, που διεγείρουν την επιθυμία. Ως αντιστάθμισμα για την απώλεια αυτής της ψυχαγωγίας συνιστά τη στροφή του ενδιαφέροντος των νέων προς άλλες κατευθύνσεις· σε εκδρομές, επισκέψεις πόλεων και μουσείων, συναναστροφές με πνευματικούς και αγίους ανθρώπους.

 Στην εποχή μας η κατάσταση σχετικά με το θέμα αυτό ευρίσκεται πλέον εκτός ελέγχου. Δεν αρκεί ο καταιγισμός των εντυπώσεων και των ερεθισμών που δέχονται τα παιδιά από την αναίσχυντη εμφάνιση και την προκλητική γύμνια ανδρών και γυναικών, που τείνει να γίνει θεσμός, ως και από την πορνογραφική υστερία ιδιαίτερα των καναλιών της τηλεοράσεως, οι σοφοί παιδαγωγοί των καιρών μας, ουσιαστικά όμως καταστροφείς της νεολαίας, προγραμματίζουν την εισαγωγή στα σχολεία και τη διδασκαλία του μαθήματος της "σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης". Η σοφή παιδαγωγική παράδοση των Πατέρων μας στο θέμα αυτό προσπαθεί να ελέγξει τους ερεθισμούς και τις εντυπώσεις, ώστε οι νέοι κατά το δυνατόν ήρεμοι και απερίσπαστοι να ασχοληθούν δημιουργικά με την παιδεία και την μάθηση αφ' ενός, και αφ' ετέρου να γευθούν τις χαρές αυτής της περιοχής μέσα στον ευλογημένο θεσμό του γάμου, ο οποίος έτσι και σε φυσικό επίπεδο παραμένει πηγή χαράς και ευφροσύνης. Οι σημερινή απαίδευτοι παιδαγωγοί δεν αφήνουν ήσυχους τους νέους ούτε μέσα στο σχολείο, όπου θα έπρεπε να είχαν αποκλεισθή οι πειρασμοί και οι ερεθισμοί, για να λειτουργεί η παιδεία ως ευγενική διέξοδος και κατάλληλος εργαστηριακός χώρος για τη σπουδή και τη μάθηση. Πόσοι από τους εκπαιδευτικούς είναι πρόσωπα ηθικά και πνευματικά καλλιεργημένα, ώστε να αναλάβουν με σοβαρότητα και ευθύνη το έργο αυτό; Και πόσοι από τους γονείς θα δέχονταν ευχαρίστως αυτή η κατ' εξοχήν ιερή και προσωπική περιοχή των παιδιών τους να κακοποιηθεί και να διαστραφεί στα χείλη και στη διδασκαλία του οποιουδήποτε δασκάλου, ο οποίος μπορεί να κουβαλάει στο θέμα αυτό τις δικές του κακές εμπειρίες και γνώμες, ακόμη και διαστροφές; Και τί θα απομείνει να μάθουν και να γευθούν οι νέοι μέσα στο γάμο, όταν τα μαθαίνουν και τα γεύονται έξω από αυτόν; Γι' αυτό ο γάμος και η οικογένεια έχουν χάσει στις ημέρες μας κάθε γοητεία και έλξη, αφού τελικώς αυτός ο ιερός και μοναδικός και προσωπικός δεσμός δύο ανθρώπων ετεροφύλων κατήντησε ένας από τους πολλούς δεσμούς που είχαν πριν απ' αυτόν άνδρας και γυναίκα, συγκριτικά μάλιστα σε χειρότερη θέση, αφού συνδέεται με τα προβλήματα της αναγκαστικής συμβίωσης και των ποικίλων δεσμεύσεων.

 Δεν χρειάζεται διδασκαλία εις τα του γάμου. Είναι αυτάρκης διδάσκαλος η φύση. Ακριβώς όπως δεν χρειάζεται να μάθουμε πώς θα φάμε, και πώς θα πιούμε και πώς θα κοιμηθούμε10. Όλα τα άλλα είναι εκ του πονηρού. Γενεές γενεών ανθρώπων έκαναν γάμους και οικογένειες, και μάλιστα ευτυχισμένες και σταθερές, χωρίς σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η οποία αποτελεί μία ακόμη τορπίλη στα θεμέλια της παιδείας και της οικογενείας. Τελικώς πιστεύει, ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, ότι ο γάμος σε νεαρή ηλικία είναι από τα προσφορότερα μέσα όχι μόνον για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σεξουαλικής επιθυμίας αλλά και για την ευτυχία μέσα στο γάμο.

Επίλογος
 Η σταχυολόγηση των λίγων αυτών στοιχείων από την παιδαγωγική πραγματεία του Χρυσοστόμου, η οποία περιέχει και άλλα εξ ίσου σπουδαία και ωφέλιμα, δείχνει την μεγάλη ευαισθησία του ιερού πατρός στα θέματα της αγωγής των νέων και τη βαθειά γνώση αυτών των προβλημάτων. Η επίδραση του περιβάλλοντος, το έγκαιρο της αγωγής, ο τρόπος επιβολής της τιμωρίας, η επιλογή αυτών που βλέπει και ακούει ο νέος, η προσοχή στη σεξουαλική αγωγή του, είναι θέματα που προβληματίζουν και τους σημερινούς γονείς και τους σημερινούς παιδαγωγούς. Οι συστάσεις του φωτισμένου παιδαγωγού είναι χρήσιμες για όλους μας.

Σημειώσεις

1. Ως μία πρώτη καλή προσπάθεια μπορεί να θεωρηθεί αυτή του Π. Στάμου, ο οποίος συγκέντρωσε το υλικό αυτό στο έργο του, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλίαι περί της ανατροφής των τέκνων, Αθήναι 1962. Γενική επίσης παρουσίαση των παιδαγωγικών απόψεων του ιερού πατρός υπάρχει στη μελέτη του Α. Κ. Danassis, Johannes Chrysostomus. Padagogisch-psychologische Ideen in seinem Werk, Bonn 1971.
2. Βλ. σχετικώς Chr. Baur, Johannes Chrysostomus und seine Zeit, τόμ. l. Munchen 1929, σελ. 143.Δ. Μωραΐτου, Ιωάννου Χρυσοστόμου Παιδαγωγικά, Βιβλιοθήκη Παπύρου 96, Αθήναι 1940, σελ. 19.
3. Β. Εξάρχου, "Η γνησιότης της πραγματείας Ιωάννου του Χρυσοστόμου περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων", Θεολογία 19 (1941-1948) 153-170,340-355,559-571. Στις απόψεις του Β. Εξάρχου αντιτάχθηκε ο Δ. Μωραΐτης, "Η γνησιότης της πραγματείας περί κενοδοξίας", Θεολο­γία 19 (1941-1948) 718-733.
4. Β. Exarchos, Joh. Chrysostomus, Uber Hoffart und Kindererziehung, Munchen 1914.
5. Α.-Μ. Malingrey, Jean Chrysostom, Sur la vaine gloire et l' education des enfants, Sources Chretiennes 188, Paris 1972.
6. Βλ. ΕΠΕ, τόμ. 30.


7. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, O άγιος Ιωάννης Χρυσό­στομος ως ρήτωρ και διδάσκαλος, Τεργέστη 1898, σελ. 38: "Ο ιερός Χρυσόστομος απευθύνεται προς πάσαν εποχήν και προς πάσαν γενεάν. Πάντες δύνανται να διδαχθώσι παρ' αυτού, πάντες εν τη οικογένεια, εν τη κοινωνία, εν τη πολιτεία, εν τη εκκλησία και δη και εν τω κατ' ιδίαν βίω".
8. Προς τους πολεμούντας 3, 4, PG 47,356: "Ουκ απεικότως των παιδοκτόνων χείρους αν είποιμεν είναι. Ουδέ γαρ έστιν ούτω δεινόν ακονήσαι ξίφος, και δεξιάν οπλίσαι και εις αυτόν του παιδός βαπτίσαι τον λαιμόν, ως το ψυχήν απολέσαι και διαφθείραι. ταύτης γαρ ημίν ίσον ουδέν".
9.  Βλ. σχετικώς ιδικήν μας μελέτην. Ψυχαγωγία· κοσμική και χριστιανική, Θεσσαλονίκη 1994.
10.  Γρηγορίου Νύσσης, Περί Παρθενίας 7, ΕΠΕ 9, 60: "Τούτου μεν αυτάρκης συνήγορος και η κοινή των ανθρώπων φύσις εστίν αυτόματον την προς τα τοιαύτα ροπήν εντιθείσα πάσι τοις διά γάμου προϊούσιν εις γένεσιν".

«Η ανατροφή των παιδιών κατά τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο»
Σειρά «Καιρός»
Θέματα Εκκλ. Επικαιρότητος
Εκδόσεις "Βρυέννιος"

impantokratoros.gr

Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ο Θεολόγος

Ο Γρηγόριος ανετράφη ως χριστιανός, αλλά έλαβε παράλληλα σπουδαία κλασική μόρφωση, χάρη στην οποία αναδείχθηκε σε ένθερμο υπερασπιστή της ελληνικής παιδείας. 

Ο δεινός χειριστής της ομηρικής γλώσσας!..

Γρηγόριος Θεολόγος — «Ἑλλὰς ἐµή, νεότης τε φίλη,... »
Ελλάδα αγαπημένη μου, νιότη μου εσύ ...
Gregory of Nazianzus - O my Greece, my youth, and all I possess

Το 379 μ.Χ. κατέλαβε τον πατριαρχικό θρόνο στην Κωνσταντινούπολη και συνέβαλε αποφασιστικά στην καταπολέμηση του Αρειανισμού. 

Παραιτήθηκε το 381 και αποσύρθηκε στην Αριανζό, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολούμενος αποκλειστικά με την συγγραφή. 

Το πολύμορφο έργο του (ρητορικοί λόγοι -μεταξύ των οποίων οι περίφημοι θεολογικοί- επιστολογραφία, ποίηση) διακρίνεται για το πλήθος των αναφορών στο σύνολο της ελληνικής γραμματείας, με ιδιαίτερη έμφαση στους συγγραφείς της Δεύτερης Σοφιστικής, που αποτελούν και τα άμεσα πρότυπα του ύφους του. 

Η ποίησή του ειδικότερα, η οποία εκτός των επιγραμμάτων περιλαμβάνει ποιήματα που χωρίζονται σε τέσσερεις κατηγορίες (θρησκευτικοί ύμνοι, ηθικά, λυρικά-στοχαστικά και αφηγηματικά), χαρακτηρίζεται από μια βασική αντίφαση: 

ενώ ως προς την μορφή κινείται στα πρότυπα της αλεξανδρινής, είναι δηλαδή ποίηση γραμμένη σε αττικίζουσα γλώσσα, ακολουθεί αυστηρά την αρχαία μετρική, και παρουσιάζει επιπλέον όλα τα αρνητικά γνωρίσματα της σύγχρονής της ρητορικής, το περιεχόμενό της ωστόσο είναι καινοφανές. 

Ειδικότερα η χρήση θεμάτων κοινών στη λογοτεχνία της εποχής, όπως η αστάθεια των ανθρωπίνων πραγμάτων, το εφήμερο της ζωής κ.ά. συνδυάζονται με μία άκρως πεσιμιστική αντίληψη του κόσμου, και κυρίως με μια τάση ενδοσκόπησης πρωτοφανή για την εποχή. Από την ίδια ακριβώς απαισιοδοξία διαπνέεται και το απόσπασμα που παρατίθεται: η αγωνία της ύπαρξης, η ματαιότητα των ανθρωπίνων, η αμφιβολία τέλος για την μετά θάνατον ζωή θυμίζουν το "αιρετικό" πνεύμα του Εκκλησιαστή.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ: 244. – Περὶ τῶν τοῦ βίου ὁδῶν 1-30

Oι οδοί του βίου 
τίς, πόθεν ἐς βίον ἦλθον; ἐπεὶ δέ με γαῖα καθέξει,
τίς πάλιν ἐκ κόνιος ἔσσομ᾽ ἀνιστάμενος;
πῆ δὲ φέρων στήσει με Θεὸς μέγας; ἦ ῥα σαώσει
ἔνθεν ἀναστήσας εὔδιον ἐς λιμένα;
5 πολλαὶ μὲν βιότοιο πολυτλήτοιο κέλευθοι,
ἄλλη δ᾽ ἀλλοίοις πήμασι συμφέρεται.
κοὐδὲν ἐν ἀνθρώποισι καλόν, κακότητος ἄμικτον.
αἴθε δὲ μὴ τὰ λυγρὰ πλείονα μοῖραν ἔχεν!
ὁ πλοῦτος μὲν ἄπιστος, ὁ δὲ θρόνος, ὀφρὺς ὀνείρων·
10 ἄρχεσθαι δὲ μόγος, ἡ πενίη δὲ πέδη.
κάλλος δ᾽ ἀστεροπῆς, τυτθὴ χάρις, ἡ νεότης δὲ
βράσμα χρόνου, πολιή, λυπρὰ λύσις βιότου.
οἱ δὲ λόγοι πτερόεντες· ἀήρ, κλέος· αἷμα παλαιὸν
εὐγενέται, ῥώμη καὶ συὸς ἀγροτέρου.
15 ὑβριστὴς δὲ κόρος· δεσμός, γάμος· εὐτεκνίη δὲ
φροντὶς ἀναγκαίη· δυστεκνίη δέ, νόσος.
αἱ δ᾽ ἀγοραί, κακίης μελετήματα· ἠρεμίη δὲ
ἀδρανίη· τέχναι, τῶν χαμαὶ ἐρχομένων.
στεινὴ δ᾽ ἀλλοτρίη μᾶζα. τὸ δὲ γαῖαν ἀρόσσειν
20 μόχθος. ποντοπόρων τὸ πλέον εἰν Ἀΐδῃ.
ἡ πάτρη δέ, βέρεθρον ἑόν· ξενίη δέ τ᾽ ὄνειδος.
πάντα μόγος θνητοῖς τἀνθάδε. πάντα γέλως,
χνοῦς, σκιά, φάσμα, δρόσος, πνοιή, πτερόν, ἀτμίς, ὄνειρος,
οἶδμα, ῥόος, νηὸς ἴχνιον, αὖρα, κόνις,
25 κύκλος ἀειδίνητος, ὁμοίια πάντα κυλίνδων,
ἑστηώς, τροχάων, λυόμενος, πάγιος,
ὥραις, ἤμασι, νυξί, πόνοις, θανάτοισιν, ἀνίαις,
τερπωλῇσι, νόσοις, πτώμασιν, εὐδρομίαις.
καὶ τόδε σῆς, γενέτορ, σοφίης, Λόγε, ἀστατέοντα
30 πάντα πέλειν, στασίμων ὥς κεν ἔχωμεν ἔρον

🔸🔸🔸🔸 

Ποιος κι από πού ήρθα στη ζωή; Κι η γη σαν με σκεπάσει
κι αναστηθώ, ποιος θε να βγω από τη σκόνη πάλι;
Πού θα με πάει ο μέγας Θεός; Θα με γλιτώσει τάχα,
αφού μ᾽ ανάστησε από δω, σε γαληνό λιμάνι;1
5 Πολλές οι στράτες της ζωής οι πολυπαθιασμένες
και κάθε μια φορτώνεται με τα δικά της πάθη.
Καλό δεν έχει ο άνθρωπος κακό που να μην κρύβει
και μόνο ας ήταν τα πικρά να μη νικούνε τόσο.
Ο πλούτος 2 φίλος άπιστος, κι ο θρόνος μάταιη δόξα,
10 βάρος το να σε κυβερνούν κι είναι πεδούκλι η φτώχεια.
Η ομορφιά μιαν αστραπή με λίγη χάρη, η νιότη
του χρόνου κόχλασμα, πικρό τέλος του βίου τα γέρα.
Είναι τα λόγια φτερωτά κι η δόξα αέρας, αίμα
που πάλιωσ᾽ οι ευγενείς, η ορμή, και τ᾽ άγριου κάπρου.
15 Τα πλούτη προσβολή γεννούν, δεσμός ο γάμος, κι είναι
σκληρή φροντίδα τα παιδιά κι η ατεκνία αρρώστια.
Διδασκαλεία οι αγορές κακίας· η ηρεμία
Είν᾽ απραξία· των ταπεινών είναι και κάθε τέχνη.
Πικρό το ξένο το ψωμί. Μόχθος τη γη να οργώνεις.
20 Κι οι πιο πολλοί θαλασσινοί στον Άδη ταξιδεύουν.
Γκρεμός για σε η πατρίδα σου κι η ξενιτιά ντροπή σου.
Όλα τα εδώ για τους θνητούς, κόπος· κι όλα για γέλια,
άχνη, ίσκιος, φαντασία, δροσιά, πνοή, φτερό κι ομίχλη,
όνειρο, κύματα, ροή, στο πέλαο αυλάκι, σκόνη.3
25 Κύκλος που αδιάκοπα γυρνά,4 κυλώντας όμοια πάντα
μια στέκεται, μια προχωρεί, σπάζει και πάλι σμίγει
ώρες και μέρες και νυχτιές, θάνατοι, πόνοι, λύπες
μ᾽ αρρώστιες αλλά και χαρές, κακοτυχίες και τύχες.
Κι αυτό η σοφία σου τ᾽ όρισε, Πατέρα Λόγε, να ᾽ναι
30 όλα άστατα για να ᾽χομε του ακίνητου τον πόθο.5
..............................................................................
(μετάφραση Ιγνάτιος Σακαλής)

Ο Γρηγόριος θέτει τα ερωτήματα τα σχετικά με την ύπαρξη και τη μετά θάνατον ζωή με την ελευθερία που ταιριάζει σε διανοούμενο και όχι με την βεβαιότητα της πίστης του χριστιανού θεολόγου.
Μέσα από ζεύγη που περιλαμβάνουν τις δύο αντίθετες όψεις των πραγμάτων (πλούτος - φτώχεια, νεότητα - γήρας κτλ.) ο συγγραφέας αποφαίνεται ότι όλα αποβαίνουν αρνητικά και επομένως μάταια για τον άνθρωπο. Η διαπίστωση της απόλυτης ρευστότητας και αστάθειας που χαρακτηρίζει τον ανθρώπινο βίο δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελπίδας.
Η παρομοίωση της ζωής με σκιά, όνειρο κτλ. απαντά ήδη στην αρχαία ελληνική ποίηση (Όμηρος, Πίνδαρος, Αισχύλος, συχνότερα όμως από την ελληνιστική εποχή κ.ε.) και αποσκοπεί στην υπενθύμιση του εφήμερου χαρακτήρα των ανθρωπίνων πραγμάτων.
Για πρώτη φορά στην ελληνική γραμματεία (αυτό δεν ισχύει για τις εικαστικές τέχνες) εμφανίζεται το σύμβολο του κύκλου ή του τροχού για να εξεικονίσει το αστάθμητο του ανθρωπίνου βίου. Το σύμβολο αυτό, ως τροχός της τύχης, θα χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στην λογοτεχνία του Μεσαίωνα.
Στο σημείο αυτό προβάλλει το θείο ως παρήγορο αντίβαρο, σύμβολο μιας υπερκόσμιας σταθερότητας σε σχέση με την απόλυτη αστάθεια του επίγειου βίου. Αυτή είναι και η μόνη κατάφαση του κειμένου.

© 2012 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος.

Ὁσία Ξένια ἐν Πετρουπόλει, ἡ διὰ Χριστὸν σαλή

Ἡ μνήμη τῆς Ὁσίας (Σβέτα Ξένια Πετρμπούργκσκα) ἑορτάζεται στὶς 24 Ἰανουαρίου, τὴν ἴδια -σύμφωνα μὲ ἀρχαία παράδοση- ἡμέρα ποὺ τιμᾶται καὶ ἡ συνονόματή της Ὁσία Ξένη ἡ Ῥωμαία.

Αὐτὸν τὸν πρῶτο Μακαρισμὸ τῆς ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλίας τοῦ Κυρίου μας («Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν») μποροῦμε νὰ τὸν ἀποδώσουμε πλήρως στὴν εὐλογημένη δούλη τοῦ Θεοῦ Ξένια, τὴν κατὰ Χριστὸν σαλή. Ἀνῆκε σ᾿ αὐτοὺς ποὺ εἶναι «πτωχοὶ τῷ πνεύματι» καὶ τὰ σαράντα πέντε χρόνια τῆς ἀσκητικῆς της ζωῆς δὲν ἦταν τίποτε ἄλλο παρὰ μία ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μία καθίδρυση τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν στὴν καρδιά της. «Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ἐδῶ ἀναπαύεται τὸ σῶμα τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ, Ξένιας Γκρηγκόριεβνα, γυναικὸς τοῦ αὐτοκρατορικοῦ πρωτοψάλτου, συνταγματάρχου Ἀνδρέα Φεοντόροβιτς Πετρώφ. Χήρα σὲ ἡλικία 26 ἐτῶν, μία προσκυνήτρια γιὰ 45 χρόνια, ἔζησε 71 χρόνια. Ἦταν γνωστὴ μὲ τὸ ὄνομα Ἀνδρέας Φεοντόροβιτς».
Αὐτὰ γράφονται στὸ λακωνικὸ ἐπιτύμβιο πάνω στὸν τάφο τῆς μακαρίας Ξένιας, γραμμένα ἀπὸ ἕνα ἄγνωστο πρόσωπο. Καμμιὰ λαϊκὴ διήγηση, καμμιὰ ἀνάμνηση ἀνθρώπων, οὔτε γραπτὲς πηγὲς δὲν μᾶς προμηθεύουν πληροφορίες σχετικὰ μὲ τοὺς γονεῖς της, τὴν ἀνατροφή της, τὴν παιδεία της ἢ ἄλλη κοινωνικὴ δραστηριότητα. Ὅμως μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ἡ Ξένια Γκρηγκόριεβνα δὲν ἦταν ἀπὸ χαμηλὴ οἰκογένεια. Ὁ σύζυγός της Ἀνδρέας Φεοντόροβιτς Πετρὼφ εἶχε τὸν βαθμὸ τοῦ συνταγματάρχου καὶ ἦταν πρωτοψάλτης στὴν βασιλικὴ αὐλή. Ἡ θέση αὐτὴ ἦταν μία πολὺ ὑψηλὴ κοινωνικὴ θέση καὶ ἔδινε δόξα καὶ ὑλικὴ ἀπολαβή.
Ἦταν νέοι. Εἶχαν ἀγάπη μεταξύ τους. Ὑπηρέτησαν καὶ οἱ δυὸ στὴν βασιλικὴ αὐλή, ἔκαναν τὸ γάμο τους, καλοῦσαν φιλοξενουμένους στὸ σπίτι τους καὶ αὐτοὶ οἱ ἴδιοι πήγαιναν ὡς φιλοξενούμενοι σὲ ἄλλα σπίτια. Αὐτὰ οἱ ἄνθρωποι τὰ ὀνομάζουν «καλὴ τύχη» καὶ φαινόταν ὅτι τίποτε στὸ ἀνδρόγυνο αὐτό, τὸν Ἀνδρέα καὶ τὴν Ξένια, δὲν θὰ ἔδινε τέλος σ᾿ αὐτή τους τὴ χαρά. Ἀλλὰ ξαφνικὰ ἕνα φοβερὸ χτύπημα, σὰν κεραυνὸς ἐν αἰθρίᾳ, ὁ ἀναπάντεχος θάνατος τοῦ ἀγαπημένου συζύγου, κεραυνοβόλησε τὴν Ξένια Γκρηγκόριεβνα. Τόσο πολὺ καταβλήθηκε αὐτὴ ἀπὸ θλίψη γιὰ τὸν θάνατο τοῦ συζύγου της, ὥστε στοὺς πολλοὺς φαινόταν ὅτι ἔχασε τὰ λογικά της. Ἔτσι νόμισαν οἱ συγγενεῖς της, οἱ φίλοι της καὶ οἱ γνωστοί της.
Πραγματικὰ ἡ συμπεριφορὰ τῆς Ξένιας μετὰ τὸ θάνατο τοῦ συζύγου της ἦταν πολὺ περίεργη. Κατὰ πρῶτον ἄρχισε νὰ βεβαιώνῃ ὅλους ὅσους τὴν περιτριγύριζαν ὅτι ὁ σύζυγός της δὲν πέθανε, ἀλλὰ ὅτι πέθανε αὐτή. Φόρεσε τὰ ροῦχα τοῦ νεκροῦ συζύγου της καὶ ἄρχισε νὰ ὀνομάζῃ τὸν ἑαυτό της Ἀνδρέα Φεοντόροβιτς. Οἱ συγγενεῖς της τὴν θεώρησαν περισσότερο γιὰ παράφρονα, ὅταν αὐτὴ ἄρχισε νὰ μοιράζῃ τὴν περιουσία της στοὺς φτωχοὺς καὶ ὅταν ἔδωσε τὸ σπίτι της στὴν Παρασκεύα Ἀντόνοβα. Οἱ ἐνδιαφερόμενοι γιὰ τὴν περιουσία της συγγενεῖς της στράφηκαν στὶς ἀρχὲς καὶ ζήτησαν ἀπὸ αὐτὲς νὰ λάβουν μέτρα ἐναντίον μιᾶς τέτοιας διάθεσης τῆς κληρονομιᾶς της ἀπὸ αὐτήν. Μετὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀναφορὰ τῶν συγγενῶν οἱ ἀρχὲς τὴν κάλεσαν καὶ ἀφοῦ συζήτησαν μαζί της, συμπέραναν ὅτι ἦταν πολὺ καλὰ στὰ λογικά της καὶ εἶχε ἑπομένως κάθε δικαίωμα νὰ κάνῃ ὅ,τι ἤθελε τὴν περιουσία της.
Τί συνέβηκε πράγματι μὲ τὴν Ξένια Γκρηγκόριεβνα; Ἀσφαλῶς συνέβηκε μέσα της μιὰ πλήρης πνευματικὴ ἀντιστροφή, πού, κατὰ τὰ ἴδια της τὰ λόγια, ἡ Ξένια Γκρηγκόριεβνα Πέτροβα εἶχε πεθάνει!...Βάζοντας τὰ ροῦχα τοῦ συζύγου της καὶ παίρνοντας τὸ ὄνομά του ἦταν, κατὰ τὴ γνώμη της, σὰν νὰ παρατεινόταν ἡ δική του ζωὴ στὸ πρόσωπό της γιὰ νὰ συγχωρηθοῦν οἱ ἁμαρτίες του μὲ τὴ δική της ἀφιερωμένη στὸ Θεὸ ζωή. Τώρα αὐτὴ παρουσίαζε τὸν ἑαυτό της στὸν κόσμο μὲ τὴν πιὸ δύσκολη ὑπηρεσία τοῦ Θεοῦ ὡς «κατὰ Χριστὸν σαλή».
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης λέγει: «Ὑπάρχει μία ἀληθινή, πραγματικὴ ζωὴ καὶ μία φαινομενική, ψεύτικη ζωή. Τὸ νὰ ζῇς γιὰ νὰ τρῶς, νὰ πίνης, νὰ ντύνεσαι, γιὰ νὰ ἀπολαμβάνῃς καὶ νὰ γίνεσαι πλούσιος, τὸ νὰ ζῇς γενικὰ γιὰ ἐγκόσμιες χαρὲς καὶ φροντίδες, αὐτὸ εἶναι μία φαντασία. Τὸ νὰ ζῇς ὅμως γιὰ νὰ εὐχαριστῇς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἄλλους, γιὰ νὰ προσεύχεσαι καὶ νὰ ἐργάζεσαι μὲ κάθε τρόπο γιὰ τὴν σωτηρία τῶν ψυχῶν τους, αὐτὴ εἶναι πραγματικὴ ζωή. Ὁ πρῶτος τρόπος ζωῆς εἶναι ἀκατάπαυστος πνευματικὸς θάνατος. Ὁ δεύτερος εἶναι ἀκατάπαυστη ζωὴ τοῦ πνεύματος.»(Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης, Περὶ τῆς ἐγκοσμίου ζωῆς) .
Ἀπὸ αὐτὸ βλέπουμε ὅτι τὸ «χτύπημα» ποὺ «χτύπησε» τὴν δούλη τοῦ Θεοῦ Ξένια ἦταν μία ὤθηση ἀπὸ τὴν μὴ πραγματικὴ ζωὴ στὴν ζωὴ τοῦ Πνεύματος.
Ἡ μακαρία Ξένια, ποὺ ἦταν πλούσια πρῶτα ἔζησε τώρα μιὰ φτωχική, πολὺ φτωχικὴ ζωή. Δὲν εἶχε πραγματικὰ ποῦ νὰ κλίνῃ τὴν κεφαλή της. Γιὰ σκέπη της εἶχε τὸν μελαγχολικὸ βροχερὸ οὐρανὸ τῆς ἁγίας Πετρούπολης, ἐνῶ γιὰ κρεβάτι της εἶχε τὸ ὑγρὸ γυμνὸ ἔδαφος. Περνοῦσε τὶς νύχτες τῆς προσευχόμενη γονατισμένη στὸ γυμνὸ ἔδαφος τῶν χωραφιῶν. Αὐτὸ τὸ μαρτυροῦσαν ἡ ἀστυνομία καὶ οἱ κάτοικοι, ποὺ τὴν ἀνακάλυψαν, γιατὶ εἶχαν τὴν περιέργεια νὰ μάθουν ποὺ ἐξαφανιζόταν τὶς νύχτες. Κάποτε κάποιος ἀστυνομικὸς τὴν παρακολούθησε καὶ τὴν εἶδε νὰ κλίνῃ τὰ γόνατά της σ᾿ ἕνα ἀνοιχτὸ χωράφι καὶ νὰ προσεύχεται. Ἄρχισε νὰ προσεύχεται ἀπὸ τὸ βράδυ καὶ δὲν σηκώθηκε μέχρι τὸ πρωΐ. Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν προσευχῶν της ἔκανε μετάνοιες σὲ ὅλες τὶς διευθύνσεις προσευχόμενη γιὰ ὅλους τοὺς ὀρθόδοξους χριστιανούς.
Κατὰ τὴν ἡμέρα συνήθως γύριζε γύρω στοὺς δρόμους τῆς ἁγίας Πετρούπολης. Τὰ κουρελιασμένα ροῦχα της δύσκολα τὴν σκέπαζαν- μιὰ κόκκινη φούστα καὶ μία πράσινη ζακέτα. Στὰ πόδια της εἶχε χαλασμένα παπούτσια καὶ γύρω ἀπὸ τὸ κεφάλι της εἶχε δεμένο ἕνα παλιὸ μαντήλι. Ἀκόμα καὶ κατὰ τὸν βαρὺ χειμώνα δὲν φοροῦσε ζεστὰ ροῦχα καὶ παπούτσια, ἂν καὶ ἡ καλωσύνη τοῦ λαοῦ τῆς πρόσφερε πολλὰ ἀπ᾿ αὐτά. Σὲ ὅλες τὶς περιόδους τοῦ ἔτους τὴν ἔβλεπαν ντυμένη στὰ ἴδια κουρέλια. Τὸ κρύο στὴν ἁγία Πετρούπολη ἦταν δυνατὸ καὶ διαπερνοῦσε τὰ κόκκαλα. Ἀλλὰ ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ χύνεται μὲ ἀφθονία στοὺς ἁγίους του Θεοῦ, τοὺς ἔκανε νὰ νικοῦν τοὺς νόμους τῆς φύσεως. Αὐτὴ ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἔδινε ζεστασιὰ καὶ δύναμη στὴ μακαρία Ξένια.
Ὅλοι ἀγαποῦσαν αὐτὴν τὴν ἥσυχη, τὴν ἤρεμη, τὴν ταπεινὴ καὶ τὴν εὐγενικὴ δούλη τοῦ Θεοῦ Ξένια. Πολλοὶ τὴν λυποῦνταν καὶ τῆς ἔδιναν ἐλεημοσύνη, ἀλλὰ αὐτὴ δὲν τὴν ἔπαιρνε. Ἐὰν δεχόταν κανένα μικρὸ κέρμα, ἀμέσως τὸ ἔδινε σὲ κάποιον φτωχὸ ζητιάνο, κάνοντας καλὸ στοὺς ἀνθρώπους στὸ ὄνομα τοῦ Ἀντρέα· ἔτσι ὥστε ἂν ἡ ψυχή του ὑπέφερε ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες του τὶς ὁποῖες δὲν εἶχε μετανοήσει, οἱ πράξεις της καὶ οἱ προσευχές της θὰ τὸν βοηθοῦσαν. (Οἱ Χριστιανοὶ συχνὰ δίνουν χρήματα ἢ προσεύχονται γιὰ τὶς ψυχὲς τῶν κεκοιμημένων. Αὐτὸ λέγεται ἐλεημοσύνη, ἀλλὰ δὲν εἶναι τόσο σύνηθες νὰ ἐγκαταλείπει κάποιος ὅλη του τὴ ζωὴ γιὰ ἕνα ἄνθρωπο, ὅπως ἀκριβῶς ἔπραξε ἡ Ξένια). Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι κάνοντας καλὲς πράξεις καὶ προσφέροντας προσευχὲς γιὰ τοὺς ἄλλους, πλησιάζεις πολὺ τὸ Θεό, καὶ αὐτὸ συνέβηκε καὶ μὲ τὴν Ξένια. Προσευχόταν τόσο πολὺ γιὰ τὸν ἄντρα της καὶ αὐτὸ τὴν ἔκανε Ἁγία!
Ὁ Κύριος εἶχε δώσει στὴν Ξένια πολλὰ πνευματικὰ δῶρα καὶ αὐτὴ ἄρχισε νὰ κάνει περίεργα πράγματα, ὅπως ὅτι περπατοῦσε ξυπόλυτη στὸ χιόνι καὶ φοροῦσε ἀσυνήθιστα ροῦχα, ἔτσι ὥστε οἱ ἄνθρωποι νὰ μὴν νομίσουν ὅτι ἐκείνη εἶναι κάτι τὸ ἐξαιρετικό. Αὐτὴ μερικὲς φορὲς γνώριζε τί πρόκειται νὰ συμβεῖ πρὶν αὐτὸ συμβεῖ, ἢ ἂν οἱ ἄνθρωποι εἶχαν ἕνα πρόβλημα καὶ δὲν γνώριζαν τί θέλει ὁ Θεὸς νὰ κάνουν, αὐτὴ μποροῦσε νὰ τοὺς τὸ πεῖ. Συχνὰ κοιτάζοντας μὲ μιὰ ματιὰ τοὺς ἀνθρώπους, αὐτὴ ἤξερε ἂν αὐτοὶ ἔλεγαν τὴν ἀλήθεια ἢ ὄχι.
Μερικές φορές, ὅταν οἱ Χριστιανοὶ κάνουν καλὲς πράξεις, τὶς κάνουν κρυφά, ὥστε μόνο ὁ Θεὸς νὰ βλέπει. Αὐτὸ γιατὶ ὁ Κύριος εἶπε: «Μὴν ἀφήνεις νὰ γνωρίζει ἡ ἀριστερά σου χεὶρ τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου», καί, «Κᾶνε τὶς καλές σου πράξεις μυστικά, ὥστε ὁ Πατέρας ποὺ σὲ βλέπει μυστικὰ νὰ σὲ ἀνταμείψει φανερά». Αὐτὸ εἶναι ποὺ ἀντιπροσωπεύει τὴν εἰκόνας τῆς Ἁγίας Ξένιας. Ὅταν κτιζόταν μία Ἐκκλησία στὸ νεκροταφεῖο Σμόλενκ, τὴ νύχτα ἡ μακαρία Ξένια ἔσερνε λίθους μὲ τὰ ἀδύνατα χέρια της ὡς τὴν κορυφὴ τῶν τοίχων τοῦ οἰκοδομήματος. Μὲ αὐτὸ ποὺ ἔκανε ἔγραφε τὸ ὄνομά της γιὰ πάντα στὸ βιβλίο τῶν μνημοσύνων μὲ τὴν δέηση «ὑπὲρ τῶν μακαρίων καὶ ἀειμνήστων κτητόρων τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου». Οἱ κτίστες παραξενεύονταν βλέποντας τοὺς λίθους στὴν κορυφή. «Ἀπὸ ποῦ βρίσκονται αὐτοὶ οἱ σωροὶ τῶν λίθων κάθε πρωΐ;» ἔλεγαν. Τελικά, δυὸ ἀπ᾿ αὐτοὺς ἀποφάσισαν νὰ περάσουν τὸ βράδυ τοὺς στὸ κοιμητήριο. Περίμεναν καὶ περίμεναν, καὶ ὅταν ἔγινε σκοτάδι, ἡ Ἁγία Ξένια ἐμφανίστηκε. Ὅλο τὸ βράδυ, τὴν παρακολουθοῦσαν νὰ ἀνεβάζει τὰ τοῦβλα στοὺς τοίχους τῆς ἡμιτελοῦς ἐκκλησίας.
Αὐτὰ ποὺ γράψαμε μέχρι τώρα γι᾿ αὐτοὺς τοὺς κόπους καὶ τοὺς ἀγῶνες τῆς μακαρίας Ξένιας τὰ γνωρίζουμε ἀπὸ τὸ συναξάριο τοῦ λαοῦ. Πόσα ὅμως ἄλλα ἄγνωστα γιὰ μᾶς θὰ ὑπάρχουν γι᾿ αὐτὴ τὴ θαυμαστὴ ὁσία, ποὺ εἶναι ὅμως γνωστὰ μόνο στὸ Θεό;
Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς εἶπε: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι» (Μάρκ. Η´ 34). Μὲ ταπείνωση, μὲ ὑπομονὴ καὶ χαρὰ ἡ μακαρία Ξένια σήκωσε μὲ προθυμία καὶ αὐταπάρνηση τὸν σταυρὸ τῆς πνευματικῆς πενίας καὶ ἀντὶ νὰ σκέπτεται τὸ δικό της συμφέρον ἔκλεισε στὴν καρδιά της ὅλους τοὺς «γείτονές» της μὲ τὶς δυστυχίες τους, τὶς ἀνάγκες τους, τὶς φροντίδες καὶ τὶς λύπες τους. «Γείτονές» της, εἰκονικῶς ὁμιλοῦντες, ἦταν ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς ἁγίας Πετρούπολης.
Σιγὰ σιγά, οἱ ἄνθρωποι τῆς πόλης παρατήρησαν τὰ σημάδια ἁγιότητας ποὺ ἦταν τὸ ὑπόστρωμα τῆς φαινομενικῶς διαταραγμένης της ζωῆς: παρουσίαζε τὸ χάρισμα τῆς προφητείας καὶ ἡ ὅλη παρουσία της σχεδὸν πάντα ἐπιβεβαίωνε τὴν εὐλογία της. Τὸ Συναξάριον λέει: «Ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ φαινόταν νὰ τὴ συνοδεύει ὁπουδήποτε ἐκείνη πήγαινε».
Ἡ μακαρία Ξένια, ὅταν περπατοῦσε στὸν δρόμο, ἀπὸ ὅλες τὶς μεριές, ἀπὸ ὅλα τὰ ἁμάξια ποὺ περνοῦσαν ἄκουγε νὰ φωνάζουν: «Ἀνδρέα Φεοντόροβιτς, σταμάτα. Θέλω νὰ σὲ πάρω στὸ ἁμάξι μου ἔστω καὶ γιὰ λίγα βήματα». Καὶ ὅταν ἀνέβαινε σὲ κάποιο ἀμάξι, τὸ εἰσόδημα τοῦ ὀχήματος αὐτοῦ τὴν ἡμέρα ἐκείνη ἦταν πολὺ μεγάλο. Ἡ μακαρία Ξένια προτιμοῦσε νὰ ἐπιβαίνει σὲ ἀμάξια ἀνθρώπων ποὺ εἶχαν ἀνάγκη βοηθείας. Ἐὰν μιλοῦσε μὲ κανέναν ποὺ ἦταν στενοχωρημένος, ἀμέσως αὐτὸς καταπραϋνόταν καὶ τοῦ ἐρχόταν μία θαυματουργικὴ βοήθεια. Ὅταν θώπευε ἕνα ἄρρωστο παιδάκι, ἀμέσως αὐτὸ γινόταν καλά. Οἱ ἔμποροι τὴν παρακαλοῦσαν νὰ πάρῃ κάτι ὡς δῶρο ἢ τουλάχιστον νὰ μπῆ στὸ κατάστημά τους. Ἤξεραν ὅτι ἐκείνη τὴ μέρα οἱ δουλειές τους θὰ πήγαιναν πολὺ καλὰ καὶ τὰ κέρδη τους θὰ ἦσαν πολλά.
Ἡ μακαρία Ξένια ἔλαβε ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τὸ προορατικὸ χάρισμα. Κάποτε, τὸ ἔτος 1764, ταράχτηκε πολὺ καὶ ξέσπαγε κάθε μέρα σὲ δάκρυα. Οἱ ἄνθρωποι τὴν ρωτοῦσαν τὴν αἰτία ποὺ κλαίει καὶ αὐτὴ ἀπαντοῦσε: «Αἷμα, αἷμα, αὐλάκι ἀπὸ αἷμα!». Τότε ὅλοι ἦταν ἀνήσυχοι γιὰ τὸ τί ἄραγε θὰ συνέβαινε. Ἀλλὰ τρεῖς ἑβδομάδες ἀργότερα οἱ πολίτες τῆς ἁγίας Πετρούπολης ἔμαθαν τί ἐσήμαιναν τὰ λόγια της. Ἀπὸ τὴν ρωσικὴ ἱστορία γνωρίζουμε ὅτι ἡ προσπάθεια τοῦ ἀξιωματικοῦ Μίροβιτς νὰ ἐλευθερώσῃ τὸν αἰχμάλωτο βασιλέα Ἰβὰν Ἀντώνοβιτς, ποὺ ἦταν φυλακισμένος στὸ φρούριο Schlusselburg, ἀπέτυχε καὶ ὁ Ἰβὰν Ἀντώνοβιτς φονεύθηκε.
Στὶς 24 Δεκεμβρίου 1761, τὴν παραμονὴ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, ἡ μακαρία Ξένια περιερχόταν τοὺς δρόμους τῆς πρωτεύουσας καὶ ἔλεγε στὸν καθένα νὰ φτιάξῃ τηγανίτες. Τὴν ἑπομένη μέρα ἀκούστηκε τὸ φοβερὸ νέο: ἡ αὐτοκράτειρα Ἐλισάβετ Πέτροβα πέθανε ξαφνικά. Οἱ τηγανίτες θὰ ἦταν γιὰ τὴν ἀγρυπνία, ποὺ ἡ προικισμένη μὲ τὸ προορατικὸ χάρισμα ὁσία Ξένια προφήτευσε. Τέτοιες περιπτώσεις ποὺ ἐκδηλωνόταν τὸ προορατικὸ χάρισμά της καὶ περιπτώσεις βοηθειῶν ποὺ πρόσφερε στὸν λαὸ μὲ τὸ χάρισμά της αὐτό, ἔχουμε πολλές.

* * *

Ὁ ἀγώνας τῶν διὰ Χριστὸν σαλῶν ἦταν δύσκολος. Οἱ ἅγιοι μοναστικοὶ πατέρες καὶ ἀσκητὲς ἔφυγαν ἀπὸ τοὺς πειρασμοὺς αὐτοῦ τοῦ κόσμου στὴν ἔρημο καὶ στὰ δάση καὶ ἔλαβαν τὴν ἀμοιβὴ τῶν κόπων τους στοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ φωτοστέφανο τῆς ἁγιότητάς τους στὴ γῆ. Ὅμως οἱ μακάριοι διὰ Χριστὸν σαλοὶ δὲν ἄφησαν τὸν κόσμο καὶ μὲ τὴν ἐμφάνιση τῆς σαλότητας ἔκρυβαν τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνες, μὴ θέλοντες νὰ παρουσιάσουν τοὺς ἑαυτούς τους ὡς δικαίους ἀνθρώπους, ἀλλὰ ὡς τρελλούς.
Ἡ δούλη τοῦ Θεοῦ Ξένια εἶδε καθαρὰ τὴν δυσκολία αὐτοῦ τοῦ ἀγώνα τῶν κατὰ Χριστὸν σαλῶν καὶ γιὰ νὰ προετοιμάσῃ πνευματικῶς τὴν ψυχή της, ἐξαφανίστηκε ἀπὸ τὴν ἁγία Πετρούπολη γιὰ ὀκτὼ χρόνια. Πρέπει νὰ ὑποθέσουμε ὅτι αὐτὸ ἦταν τὸ πρῶτο στάδιο τῆς ἐπὶ σαράντα πέντε χρόνια ἀφιερώσεώς της. Ὁ πρώην Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας εἶχε ἀξιόπιστη πληροφορία ὅτι ἡ μακαρία Ξένια γιὰ τὴν πνευματική της τελείωση ἐδαπάνησε αὐτὰ τὰ χρόνια μεταξὺ τῶν Στάρετς, προετοιμάζοντας τὸν ἑαυτό της γιὰ τὸν δύσκολο ἀγώνα τῶν διὰ Χριστὸν σαλῶν καὶ ἦταν κάτω ἀπὸ τὴν πνευματική τους καθοδήγηση.
Ποῦ ἦταν οἱ Στάρετς; Ἴσως ἦταν στὸ Hermitage ἢ σ᾿ ἕνα ἀπὸ τὰ μοναστήρια ποὺ αὐτὸν τὸν καιρὸ εἶχαν Στάρετς, μαθητὲς τοῦ Παϊσίου Βελιτσκόφσκυ. Ὕστερα ἀπὸ ὀχτὼ χρόνια πάλι ξαναγύρισε στὴν πατρίδα της, τὴν ἁγία Πετρούπολη, καὶ δὲν τὴν ξανάφησε στὰ ἄλλα τριάντα ἑπτὰ χρόνια τῆς ζωῆς της σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο.
Ἦρθε τέλος ἡ στιγμὴ ποὺ ἔληξαν οἱ ἀγῶνες της. Ἡ μακαρία Ξένια ἐγκατέλειψε τὸν πρόσκαιρο κόσμο καὶ εἰσῆλθε στὸν αἰώνιο. Ὑποθέτουν ὅτι ἀναπαύθηκε μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1806 καὶ 1814. Δὲν ὑπάρχει ἀκριβὴς πληροφορία σχετικὰ μὲ αὐτὸν τὸν χρόνο καὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ καθορίσουμε ἀκριβῶς τὴν χρονολογία τοῦ θανάτου της. Γνωρίζοντας τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμὸ μὲ τὸν ὁποῖο τὴν περιέβαλε ὁ κόσμος μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε μὲ βεβαιότητα ὅτι ἡ κηδεία της εἶχε μεγάλη ἐπισημότητα καὶ ὅτι πολὺς κόσμος θὰ συγκεντρώθηκε, γιὰ νὰ τῆς δώσῃ τὸν τελευταῖο χαιρετισμό.
Ἀμέσως μετὰ τὴν κηδεία της οἱ θαυμαστὲς ἄρχισαν νὰ παίρνουν χοῦφτες χῶμα ἀπὸ τὸν τάφο της. Ὁ ἀριθμὸς τῶν προσκυνητῶν αὔξανε κάθε μέρα. Ὁ σωρὸς τοῦ χώματος στὸν τάφο της συνέχεια ἐλαττωνόταν. Τελικὰ τοποθετήθηκε στὸν τάφο της μιὰ πέτρινη πλάκα, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν ἔσπαζαν κομμάτια καὶ τὴν ἀφαιροῦσαν. Τελικὰ τοποθετήθηκε πάνω στὸν τάφο της μιὰ πλάκα ἀπὸ γρανίτη μὲ τὴν ἐπιγραφὴ ποὺ εἴπαμε στὴν ἀρχὴ καὶ ἔπειτα χτίστηκε στὸν τάφο της ἕνα ἐκκλησάκι μὲ τὶς προσφορὲς τῶν πιστῶν. Πολλοὶ πιστοὶ ἄρχισαν νὰ γράφουν στοὺς τοίχους τοῦ ναϋδρίου διάφορα αἰτήματα, ὥστε ἀναγκάστηκαν νὰ τὸν χρωματίσουν. Οἱ ἱερεῖς ἔκαναν παννυχίδες στὸ ναὸ ἀπὸ νωρὶς τὸ βράδυ μέχρι ἀργὰ τὸ πρωΐ.
Τὰ χέρια τῶν ἀθεϊστῶν δὲν σεβάστηκαν τὸν τόπο τῆς ἀναπαύσεως τῆς ἁγίας. Γι᾿ αὐτὸ τὰ παράθυρα ἦταν κλειστὰ μὲ σανίδες καὶ ἡ εἴσοδος ἦταν κλειστή, ἀλλὰ ὁ δρόμος πρὸς τὸ νεκροταφεῖο Σμόλενκ ἦταν πάντοτε ἀνοιχτός. Νέοι καὶ γέροι πήγαιναν στὸ παρεκκλήσιο, ψιθύριζαν τὰ αἰτήματά τους γιὰ βοήθεια καὶ ἔσκυβαν στὸ ἔδαφος κοντὰ στὸν τάφο.
Καὶ ἡ μακαρία Ξένια τοὺς βοηθοῦσε ὅλους.
Θαύματα, θεραπεῖες καὶ ἐμφανίσεις τῆς Ἁγίας Ξένιας συμβαίνουν καὶ σήμερα σὲ ἐκείνους ποὺ ἐπισκέπτονται τὸν τάφο της ἢ ποὺ ἁπλὰ ζητᾶνε τὶς πρεσβεῖες της. Ὁ Θεὸς θεραπεύει πολλοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ ἀσθένειες καὶ πάθη μέσω τῶν πρεσβειῶν τῆς Ὁσίας Ξένιας. Αὐτὴ τοὺς βοηθᾶ νὰ βροῦν δουλειά, σπίτι ἢ σύζυγο (ὅλα αὐτὰ γιὰ τὰ ὁποῖα ἐκείνη ἀπαρνήθηκε στὴν δική της ζωή). Ἡ Ἁγία Ξένια δὲν εἶχε σπίτι καὶ ἔτσι γνωρίζει πόσο σκληρὸ εἶναι νὰ ἔχεις ἀνάγκη ἕνα σπίτι καὶ νὰ ζεῖς ἄστεγος. Στὴν ἐκκλησία τὴν ἡμέρα τῆς γιορτῆς της τὴν καλοῦμε «ἄστεγη περιπλανώμενη», γιατὶ ἐγκατέλειψε νωρὶς τὸ σπίτι της γιὰ τὸν παράδεισο.
Ένα εὐσεβὲς ἔθιμο εἶναι ἡ προσφορὰ Τρισαγίου ὑπὲρ ἀναπαύσεως τοῦ συζύγου της Ἀντρέα, γιὰ τὸν ὁποῖο ἐκείνη προσευχόταν πυρετωδῶς ἕως τὸ τέλος τῆς ζωῆς της.
Θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ! Ἡ Ἁγία Ξένια δοξάστηκε ἐπίσημα πρῶτα ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη ἐκκλησία τῆς Ρωσίας ἔξω ἀπὸ τὴν Ρωσία, τὸ 1978 καὶ μετέπειτα τὸ 1988 ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. δ´. Σ᾿ ἐσένα, ὦ περιπλανωμένη ξένη, Χριστὸς ὁ Κύριος μᾶς ἔδωσε μιὰ διακαὴ μεσίτρια γιὰ ὅλους μας. Ἔχοντας λάβει στὴ ζωή σου βάσανα καὶ θλίψη, καὶ ὑπηρετώντας τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους μὲ ἀγάπη, ἐσὺ ἀπέκτησες μεγάλη παρρησία στὸ Θεό. Δι᾿ αὐτό, σπεύδουμε θερμὰ σ᾿ ἐσένα στοὺς πειρασμοὺς καὶ τὴ θλίψη, κραυγάζοντας ἐκ βάθους ψυχῆς: Μὴν ἐγκαταλείψεις τὴν ἐλπίδα μας στὴν καταισχύνη, ὦ εὐλογημένη Ξένια.

Κοντάκιον. Ἦχος γ´. Περιπλανώμενη ξένη σὲ μιὰ ξένη γῆ, ἀναστενάζοντας πάντα γιὰ τὴ οὐράνια πατρίδα γνωστὴ ὡς σαλὴ καὶ ἄπιστη ἀλλὰ γιὰ τοὺς πιστοὺς πολὺ σοφὴ καὶ ἱερή, στεφανωμένη ἀπὸ τὸ Θεὸ μὲ δόξα καὶ τιμή. Ὦ Ξένια, γενναία στὸ μυαλὸ καὶ θεϊκὰ σοφή. Δι᾿ αυτό, κραυγάζουμε σὲ σένα «Χαῖρε ἐσὺ ποὺ μετὰ τὴ γήινη περιπλάνησή σου ἦρθες καὶ κατοικεῖς στὸ οἶκο τοῦ Θεοῦ».

---

www.nektarios.gr

Δια Χριστόν Σαλοί: Οι ασυμβίβαστοι Άγιοι.

Στην αντίληψη των κοσμικών ανθρώπων είναι αδιανόητο και άξιο περιφρόνησης να απαρνηθεί κανείς το συμφέρον του και την κοινωνική του επιφάνεια για την ελπίδα των αιωνίων αγαθών[1]. Εάν η ίδια η κατά Χριστόν ζωή και περισσότερο η αποταγή των μοναχών για τους κοσμικούς αποτελεί αφροσύνη, πόσο μάλλον η σαλότητα είναι γι’ αυτούς αφροσύνη, η οποία αποτελεί μια ακόμα πιο ακραία μορφή άσκησης από αυτή των μοναχών. Όσο η άσκηση προχωρεί σε ανώτερα στάδια και ο αγώνας του μοναχού γίνεται τραχύτερος, τόσο ενισχύεται η εντύπωση και εδραιώνεται η βεβαιότητα για την τρέλα τους.

Αυτού του είδους η πνευματική άσκηση ήταν πολύ δύσκολη και μάλιστα επικίνδυνη, καθώς οδηγούσε το μοναχό έξω από τα μοναχικά και ασκητικά του αιτήματα. Η Εκκλησία απέναντι σ’ αυτούς που την ασκούσαν, έπαιρνε επιφυλακτική ή ακόμη και αυστηρή στάση. Η στάση της αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι, πολλοί μοναχοί  υποκρίνονται τη σαλότητα για δικό τους έπαινο[2]. Όμως οι πραγματικοί διά Χριστόν σαλοί έδρασαν μέσα στο χώρο της Εκκλησίας και συντέλεσαν στην πνευματική ανάπτυξη των πιστών. Είναι διαφοροποιημένοι από τον κόσμο σχεδόν σε όλα, για να δείξουν την απόσταση που χωρίζει τον πνευματικό κόσμο, που είναι το διαρκές παρόν της παρουσίας του Θεού στην ύπαρξη του ανθρώπου, από τον υλικό κόσμο της ρευστής μεταπτωτικής καθημερινότητας.

Η ζωή τους είναι ένα διαρκές και καθημερινό μαρτύριο, πνευματικό και σωματικό. Για να μπορέσει κανείς να δει την πνευματική ελευθερία των διά Χριστόν σαλών μέσα από τις φαινομενικά «ανήθικες» πράξεις, χρειάζεται πολύ Χάρη από τον Θεό. Δεν είναι εύκολο να μελετά κανείς τέτοιους είδους βίους, διότι υπάρχει το ενδεχόμενο να τους παρεξηγήσει, πιθανόν να σταθεί σε μερικά εξωτερικά σημεία και να τους αδικήσει. Μόνον «χαριτωμένοι» άνθρωποι μπορούν να εννοήσουν την εργασία των Αγίων και μάλιστα αυτών που προσποιούνται τον σαλό[3].

Ο σαλός ελέγχει την παράλογη λογική των πολλών, κρίνει την κακία του κόσμου, τη ζωή της αμαρτίας και όχι τον πεπτωκότα. Θέλει να ανατρέψει την ψεύτικη παρούσα πραγματικότητα και να μεταφέρει το μόνιμο μήνυμα της Βασιλείας των Ουρανών, όπου θα κυριαρχεί η κοινωνία της αγάπης με τον Χριστό και τους άλλους.

Ο διά Χριστόν σαλός δεν είναι ο ασκητής που κάνει μία ή μερικές πράξεις σαλότητας και μετά, αφού εκλείψει ο λόγος της προσποίησής του, επανέρχεται στα συνηθισμένα μοναχικά ή καθημερινά του καθήκοντα. Αρνείται, φαινομενικά τουλάχιστον, και τα ασκητικά ιδεώδη, αφού κάνει πράξεις αντίθετες προς αυτά. Η παράξενη διαφοροποίηση αυτής της άσκησης έγκειται στο να ατιμάσει και να ντροπιάσει ο ίδιος ο σαλός ακόμη και το όνομά του με ενέργειες που επισύρουν την αγανάκτηση των γύρω του. Επίσης, απ’ έξω φαίνεται σαν «γελωτοποιός» που διασκεδάζει τον κόσμο[4], όμως από μέσα του υποφέρει και κλαίει. Δεν κλαίει για την κατάστασή του όπου εκουσίως βρίσκεται, αλλά κλαίει επειδή λυπάται τους άλλους, τους αμαρτωλούς, τους αμετανόητους, τους οποίους συμπονάει και συμπάσχει για την τραγική τους κατάντια που ενώ είναι άρρωστοι πνευματικά δεν το γνωρίζουν ή και το χειρότερο έχουν συμβιβαστεί.

Η σαλότητα λοιπόν είναι το τελευταίο στάδιο και ο υψηλότερος βαθμός της ταπείνωσης, η απώλεια κάθε υπόληψης και εκτίμησης. Η καθολική άρνηση του εγώ και η υιοθέτηση της «ανυπαρξίας» για το κοσμικό φρόνιμα σε συνδυασμό με την προβολή και επίδειξη μιας α-νόητης συμπεριφοράς. Αυτό συμβαίνει διότι ο σαλός θέλει να κρύψει τις αρετές του και τα πνευματικά του κατορθώματα από τους άλλους. Την αγιότητά του την γνωρίζει μόνο ο Θεός και μονάχα Αυτός επιτρέπει στις ψυχές που ευεργετήθηκαν   πνευματικά και υπαρξιακά -από κάποιον άγιο σαλό- να αναγνωρίσουν αυτή την παράξενη αγιότητα.

Ο αλλόκοτος βίος και πολιτεία των σαλών, επιβεβαιώνουν ότι, όσο υπάρχει κόσμος και Εκκλησία, θα συνυπάρχει και η δυνατότητα του αγιασμού η οποία είναι πέρα από κάθε ηθικιστική και ευσεβιστική προσέγγιση της βίωσης του Θείου.

Οι δια Χριστόν σαλοί είναι οι πλέον ασυμβίβαστοι άγιοι. Είναι οι άγιοι εκείνοι που τόλμησαν να κάνουν την καθημερινότητά τους μια συνεχής μαρτυρία της Βασιλείας του Θεού. Έχοντας οι ίδιοι το ήθος των κεκοιμημένων ενέπαιξαν τον διάβολο και τα έργα του σκότους, κατάφεραν με την ζωή τους να κρατηθούν στην μακαρία ταπείνωση, αλλά δεν έμειναν μέχρις εκεί. Κάνανε άλλο ένα βήμα, το βήμα του εμπαιγμού του εγωισμού, της υπερηφανείας, της έπαρσης, της οίησης, της φιλαυτίας. Κατάφεραν με την σαλότητά τους να βγάλουν στο φως την επικίνδυνη κοσμική θρησκευτική τυπολατρία και αυτοπροβολή που υποβόσκει μέσα στον εφησυχασμό και στην επανάπαυση της εκκλησιαστική κοινότητας.

  Μπορεί η ποιμαντική που ακολούθησαν να ήταν ιδιόμορφή και πέρα από τα ποιμαντικά εκκλησιαστικά σχήματα όμως δεν έπαψε να έχει ως σκοπό την πνευματική αφύπνιση του πληρώματος της Εκκλησίας.

Η ελευθερία του ήθους των δια Χριστόν σαλών που ενσαρκώνεται μέσα στην ζωή τους αλλά και μέσα στην ποιμαντική τους μέριμνα, αποτελεί ένα ακόμα μυστήριο του ανεπάντεχου βιώματος της Χάρης του Παναγίου Πνεύματος.

Ο άγιος δεν συγκινείτε από τα χαρίσματά του. Επειδή είναι ο ίδιος αληθινός, είναι αλλοιωμένος, είναι χαριτωμένος, τα σώζει με το να τα περιφρονεί, με το να δίδει χωρίς ιδιοτέλεια και πάθος, προβάλλοντας πάντοτε τον Δωρεοδότη Κύριο και όχι το εγώ του.

Ο άγιος σαλός καταδικάζει τα είδωλα της αγιότητας, τον εγωισμό και την σεμνοτυφία, και τα αντιμετωπίζει ως δαιμονισμό. Διότι όταν λατρεύεις είδωλα ή το χειρότερο γίνεσαι αυτοείδωλο, βασανίζεις και βασανίζεσαι. Ζεις μέσα στις ψυχρολουσίες του φόβου και της ψευδαίσθησης, μέσα στην αβεβαιότητα της δήθεν βεβαιότητάς σου. Γι’ αυτό και βλέπουμε τους τρελά ερωτευμένους αυτούς ανθρώπους να τολμούν να σέρνονται μέσα στις ταπεινές σκιές της περιφρόνησης παρά να στέκονται στο μέσο των ναών όπου υπάρχει ο κίνδυνος της έπαρσης και της φιλαυτίας, τους βλέπουμε να μάχονται κατά της υποκρισίας και της πνευματικής ρηχότητας των πιστών και να αναρριχώνται οι ίδιοι συμπαρασύροντας ταυτόχρονα μαζί τους και τους πάσχοντες πνευματικά ανθρώπους στα βάθη της μυστηριακής εκκλησιαστικής πνευματικότητας.

Ο δια Χριστόν σαλός είναι το πνευματικό ξυπνητήρι για όλους τους εφησυχάζοντες χριστιανούς οι οποίοι αρκούνται στον στείρο εκκλησιασμό και στην επιφανειακή τήρηση κάποιων κανόνων.

Ο δια Χριστόν σαλός ζει καθαρά μία χαρισματική κατάσταση. Έχει φτάσει στο ατέλεστο τέλος της τελειότητος εν Χριστώ και γι’ αυτό ζει ελεύθερος από κάθε υποκατάστατο ευτυχίας και πληρότητος, περιθωριοποιημένος και μισούμενος από πολλούς, αγαπώντας όμως τους πάντες.

Ζει στον κόσμο, για τον κόσμο, έχοντας όμως πεθάνει για τον κόσμο.

---

1. Μ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Περί Παρθενίας, ΒΕΠΕΣ 33, σ. 61. ΠΑΛΛΑΔΙΟΥ, Λαυσαϊκή Ιστορία, PG 34, στ. 1106C- 1107C. Πρβλ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ (Μητροπ, Τρίκκης και Σταγών), Ανατολικός Ορθόδοξος Μοναχισμός κατά τα πατερικά κείμενα, ο.π., σσ. 509-510.
2. Η Εκκλησία αντιμετώπισε το πρόβλημα των ψευδοσαλών με τον Ξ΄ (60^ο) κανόνα της εν Τρούλω Στ΄ Οικ. Συνόδου. Βλ. ΡΑΛΛΗ Γ. – ΠΟΤΛΗ Μ. «Σύνταγμα τῶν Θείων καὶ Ιερών κανόνων», ο.π., σσ. 440 - 442. PG 137, 716.
3. ΙΕΡΟΘΕΟΥ ΒΛΑΧΟΥ, Παρακλητικά Α', σελ. 333-334.
4. «Οἰ δὲ πολίται ἀστειευόμενοι ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους: ἄγωμεν, πίωμεν ὅπου ὁ σαλὸς». Βλ.ΛΕΟΝΤΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ, Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ διὰ Χριστόν σαλὸς , PG 93, στ. 1713.

 Απόσπασμα από την Πτυχιακή Εργασία

 "Οι δια Χριστόν Σαλοί ως ηθικά και ποιμαντικά πρότυπα" 

του αρχιμ. Παύλου Παπαδόπουλου

η οποία υποβλήθηκε στην Α.Ε.Α.Θ.

πηγή proskynitis