Όταν ο χρόνος γίνεται Καιρός
Ο «Καιρός» τί είναι; Είναι προετοιμασία. Η προετοιμασία των λειτουργών για την τέλεση των
αγιαστικών ή μυστηριακών πράξεων της Εκκλησίας.
Μπορούμε, συνεπώς, να τελέσομε κάποια από αυτές, χωρίς προετοιμασία;
Ασφαλώς όχι.
Ειδικά, η Ακολουθία του «Καιρού» είναι μια «κωδικοποιημένη» ευχετική
προετοιμασία.
Υπό την έννοια αυτή προσγειωνόμαστε στην απόλυτη πραγματικότητα της
διακονίας μας, αξιολογώντας την κάθε στιγμή της ζωής μας Χριστοκεντρικά,
αφού Κέντρον και εντελέχεια του γραμμικού χρόνου είναι ο Χριστός, που
μεταβάλλει τον κοσμικό χρόνο σε λειτουργικό, δίνοντάς του και κατακόρυφη
διάσταση. Δεν είμαστε εμείς που οδηγούμεθα στο μέλλον, αλλά ο Χριστός
και η Βασιλεία Του που ήλθαν σ' εμάς και έτσι η αιωνιότητα εισήλθε στην
Ιστορία, ο Χριστός είναι το τέλος, το «πλήρωμα του χρόνου» και η είσοδος
του κόσμου και του ανθρώπου εισέρχεται στον καιρό και το πλήρωμα των
εσχάτων. 1
Καιρός: Ὁ συνήθης χρόνος γιά τόν ἱερέα νά πάρει καιρό εἶναι
ὅταν ψάλλονται τά Καθίσματα. Παίρνει καιρό ἐκτός τοῦ ἱεροῦ
Βήματος, μέ τήν προϋπόθεση νά ὑπάρχουν ἐκείνη τήν ὥρα πιστοί. Ἡ εὐχή
λέγεται πάντοτε σέ ἑνικό ἀριθμό, ἔστω καί ἄν θά λειτουργήσουν πλείονες
τοῦ ἑνός ἱερεῖς, διότι ἕνας θά προσκομίσει τά τίμια δῶρα. Στόν καιρό
ὀφείλει ἀπαραιτήτως νά εἶναι παρών ὁ Α΄ τῇ τάξει ἱερεύς. Ἄν κάποιος
ἱερέας δέν εἶναι τή στιγμή τοῦ καιροῦ στό ναό, ἀλλά ἔρθει λίγο ἀργότερα,
τότε δέν παίρνει καιρό, ἀλλά ἁπλῶς εὐλογία ἀπό τόν Α΄ τῇ τάξει ἱερέα γιά
νά ντυθεῖ. 2
«Καιρός» λέγεται ἡ εἰδική προσευχή τήν ὁποίαν λέγει ὁ μέλλων
νά λειτουργήσει ἱερεύς καί ὁ διάκονος. "Καιρός" ἐπίσης λέγεται ἡ
ἐκζήτησις ὑπ᾿ αὐτῶν καί τῶν ἱεροψαλτῶν εὐχῆς καί εὐλογίας παρά τοῦ
Ἀρχιερέως, ὅταν πρόκειται αὐτός νά παρίσταται κατά τήν ἱερουργίαν εἴτε
λειτουργῶν εἴτε χοροστατῶν ἀπό τοῦ Θρόνου. 3
Ευσχημόνως και κατά τάξιν
… Ελάτε τώρα σας παρακαλώ να μπούμε σε έναν ναό εν ώρα λειτουργίας,
όπου ιερουργεί ένας ιερεύς, όπως τον περιγράψαμε μέχρι τώρα, πιστός και
ευλαβής.
Κατ' αρχήν τί σας κάνει εντύπωσι; Ότι ο ναός είναι σχεδόν γεμάτος, από
πολύ νωρίς. Έτσι τους έχει συνηθίσει ο καλός τους ποιμένας. Όλοι
παρακολουθούν με ευλάβεια και προσοχή. Μια θεία ησυχία απλώνεται παντού.
Ο Ναός είναι καθαρός και περιποιημένος. Τίποτε δεν προδίδει αδιαφορία
και αμέλεια. Όλα στη θέσι τους. Όλα μυρίζουν αρχοντιά.
Αλλά ας προχωρήσουμε προς το ιερό, για να δούμε τον λειτουργό από
κοντά, ως απλοί αθέατοι θεαταί. Δείτε τον ιερέα: Σοβαρός, ιεροπρεπής και
ευσχήμων. Τα βλέμματά του προσεκτικά δεν στρέφονται δεξιά και αριστερά
χωρίς λόγο, ούτε προς το εκκλησίασμα, για να παρατηρή τον καθένα. Είναι
προσηλωμένος στον εσταυρωμένο, στους αγίους και στην Πλατυτέρα των
ουρανών. Δεν περιφέρεται συνεχώς μέσα στο ιερό με νευρικότητα.
Στέκεται την περισσότερη ώρα μπροστά στην αγία Τράπεζα. Δεν την
εγκαταλείπει για «ψύλλου πήδημα». Οι κινήσεις του δεν είναι απότομες και
βιαστικές άλλα αργές επίσημες, λειτουργικές.
Έτσι από την πρώτη κιόλας στιγμή, έχουμε την αίσθησι ότι αυτός ο
άνθρωπος δεν κάνει μια κοινή εργασία, αλλά τελεσιουργεί μια μυσταγωγία!
Ευτυχώς που επήγαμε νωρίς. Έτσι έχουμε την ευκαιρία να τον δούμε πώς
παίρνει καιρό. Ήσυχα, ευλαβικά παίρνει καιρό, λέγοντας όλα τα λόγια της
ακολουθίας. Χωρίς καιρό δεν θα λειτουργήση ποτέ του. Ας τον
παρακολουθήσουμε περαιτέρω. Μπαίνει στο Άγιο Βήμα.
Παίρνει τα ιερά του άμφια, πάντοτε διπλωμένα και τοποθετημένα στο
ντουλάπι, όχι απαραιτήτως πολυτελή και εξεζητημένα, αλλά πάντοτε καθαρά
και ευπρεπή. Τα φορεί, προφέροντας τους ωραίους στίχους των ψαλμών, τους
οποίους δυστυχώς πολλοί τους παραλείπουν. Έτσι, ντυμένος την ιερατική
του στολή, αισθάνεται ότι δεν είναι ένας κοινός άνθρωπος, αλλά κάτι άλλο
ασυνήθιστο και εξωκόσμιο, αφού κανείς από τους άλλους ανθρώπους δεν
εμφανίζεται έτσι. Τελειώνοντας προσεκτικά την προσκομιδή, προχωρεί
ήρεμος προς την θεία ιερουργία. Εμάς περισσότερο αυτό μας ενδιαφέρει:
Πώς λειτουργεί. Από αυτό κρίνεται. Για δείτε όμως πρώτα την Αγία του
Τράπεζα. Αστράφτει από καθαρότητα και ωραιότητα. Αληθινός θρόνος του
Παμβασιλέως Χριστού. Σου έρχεται να πης: "ο Κύριος εβασίλευσεν
ευπρέπειαν ενεδύσατο". Ό,τι καλύτερο, πολυτιμώτερο και ακριβώτερο, το
χρησιμοποιεί ο φιλόθεος ιερέας μας, για να ενδύση βασιλοπρεπώς τον
Κύριόν Του. Το ίδιο παρατηρούμε και σε όλο το Άγιο Βήμα. Λάμπει από τη
μια άκρη ως την άλλη. Υποβάλλεσαι όταν μπαίνεις μέσα. Κάποιος έλεγε: «το
ιερό είναι η βιτρίνα του ιερέως». 4
Η τυπική διάταξη του Καιρού.
Ο Καιρός των Ιερέων μη όντος Επισκόπου.
Κατά κανόνα λαμβάνεται στον Σολέα (μπροστά από το ιερό Βήμα, χαμηλότερα
κατά δύο ή τρία σκαλοπάτια, βρίσκεται ο σολέας, είναι ο χώρος εκείνος
στον οποίο τελούνται τα μυστήρια και οι διάφορες τελετές), μετά την α΄
εκφώνηση των Καθισμάτων του Όρθρου. Εξερχόμενοι του ιερού Βήματος,
μεταβαίνουν εκ της δεξιάς και αριστεράς θύρας, φέροντες ράσο,
καμηλαύκι(9), μόνο του ή με επιρριπτάριο αναλόγως ο καθείς με τα διάσημα
του οφικίου του. Προσέρχονται ενώπιον του επισκοπικού Θρόνου, και ποιούν
προ αυτού μετάνοιαν και, εν συνεχεία, έρχονται προ της κλειστής Ωραίας
Πύλης, και άρχονται της ακολουθίας του Καιρού, ποιούντες προσκυνήματα
τρία, λέγοντες έκαστος καθ’ εαυτόν: «Ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ…».
Κατόπιν λέγουν τα τρία κατανυκτικά τροπάρια «Ἐλέησον ἡμᾶς….και εις το
«Καὶ νῦν…» ανοίγονται τα βημόθυρα και άρχεται η κατά σειρά προσκύνηση
των εικόνων του τέμπλου, από όλους που λαμβάνουν Καιρόν. Έρχονται πάλι
μπροστά στην Ωραία Πύλη και ο πρώτος τη τάξει λέει την ευχή: «Κύριε,
ἐξαπόστειλον τὴν χεῖράν σου…καὶ ἐνίσχυσόν με…ἵνα παραστάς…». Σε μερικές
φυλλάδες η ευχή αναφέρεται στον πληθυντικό «ἐνίσχυσον ἡμᾶς», δοκιμότερον
όμως είναι να λέγεται στον ενικόν, αφού ένας πάντοτε είναι ο Θύτης, ο
τελών την αναίμακτον ιερουργίαν, οι δε λοιποί είναι απλώς οι
συλλειτουργοί και συμπαρεδρεύουν. Μετά την Απόλυση στρέφονται προς τον
λαό και δι’ ελαφράς υποκλίσεως ζητούν συγχώρεση με τα χέρια σταυρωμένα
επί του στήθους. (1)
Όταν πρόκειται να ιερουργήσει Επίσκοπος.
Οι ιερείς δεν λαμβάνουν Καιρόν ούτε ενδύονται τα άμφιά τους. Ένας μόνον
ιερεύς, φέρων επιτραχήλιο εκτελεί τα εις τον Όρθρο διατεταγμένα. Όλοι οι
άλλοι αναμένουν την άφιξη του Επισκόπου στην είσοδο του Ναού. Ερχομένου
του Επισκόπου, φέροντος επανωκαλύμμαυκο και εγκόλπιο, λαμβάνει εκ της
χειρός του πρώτου τῇ τάξῃ ιερέως την ποιμαντική ράβδον και, ενδυσάμενος
εις τον Νάρθηκα τον αρχιερατικό μανδύα, εισέρχεται στον Ναό,
προπορευομένων των ιερέων και διακόνων κατά τάξη. Σταθείς δε εις το μέσον
του Ναού προ του θρόνου, ακροάται του Κοντακίου, του Οίκου και του
Συναξαρίου της ημέρας και ψαλλομένου αργώς του «Εις πολλά έτη, δέσποτα»
υπό των χορών, κατερχομένων εκ των στασιδίων τους, ο Επίσκοπος ευλογεί τον
λαόν. Κατόπιν, προσκυνήσας τρις, ανέρχεται εις τον θρόνον του και
ασπάζεται την εν αυτώ δεσποτικήν εικόνα. Τότε αμέσως κινούνται προς αυτόν
οι Ιερείς και οι Διάκονοι για να λάβουν Καιρόν κατά ζεύγη εις ιερεύς και
εις διάκονος κατά την τάξη των πρεσβείων τους. Ποιούν μετάνοια, ασπάζονται
την δεξιά του Επισκόπου και κάνοντας σχήμα απέρχονται εις το Ιερόν.
Ασπάζονται το ευαγγέλιον και την αγία Τράπεζαν, ποιούν σχήμα αναμεταξύ
τους και ενδύονται τα άμφιά τους. Ο Επίσκοπος ψάλλει αντί του α΄ χορού τις
Καταβασίες, την Θ΄ Ωδή και τα Εξαποστειλάρια. (1)
Η θεολογική ερμηνεία του Καιρού (1)
Είναι προφανές ότι όλη αυτή η ακολουθία του Καιρού και η τυπική διάταξή
της δεν είναι τίποτα άλλο παρά το περίβλημα του καρπού. Το εξωτερικό
προστατευτικό περίβλημα, που προφυλάσσει και διασφαλίζει το τιμαλφές
περιεχόμενο του καρπού, που είναι η εν χρόνω βίωση της άχρονης Βασιλείας
και η επικαιροποίηση και βίωση των εσχάτων στο τώρα της Ιστορίας.
Η εισόδευση με την ακολουθία του Καιρού στο αιώνιο ή η εισβολή του
αιωνίου στο «νύν» της Ιστορίας είναι μια όντως πορεία προς τα έσχατα, με
σταθερή την πίστη ότι ο χρόνος δεν χάνει τη γραμμικότητά του διότι έχει
αρχή, αλλά και το «πλήρωμά του», το τέλος του.
«Ο χρόνος έλαβε αρχή από την Δημιουργία και έχει «τέλος» με τη σάρκωση
του Χριστού, που δίνει σε κάθε χρονική στιγμή σωτηριολογική σημασία, -
«ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας», αλλά συγχρόνως
έχομε και την είσοδο στα έσχατα – , και ζούμε «… τον αρραβώνα της
μελλούσης κληρονομίας, την απαρχή των αιωνίων αγαθών, την ζωοποιό δύναμη,
την πηγή του αγιασμού…» και την χαρά ότι «ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ
Θεοῦ».
…
Η Εκκλησία, καθώς πορεύεται μέσα στην Ιστορία, βρίσκεται στην πορεία της
έβδομης ημέρας, από τη δημιουργία ως την έσχατη ανάσταση των πάντων, ενώ
προσδοκούμε και προγευόμεθα την «ανέσπερον και αδιάδοχον» ογδόην ημέραν,
κατά τον Μ. Βασίλειο, όπου βρίσκεται η τελική συμμετοχή και το φως της θείας
Βασιλείας και η επ’ άπειρον ακόρεστη θέα και κίνηση των όντων στα άπειρα
βάθη της θεότητος.
Στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας
«ο χρόνος νοηματίζεται από τον Καιρό, και ο Καιρός δεν είναι παρά μία
στάση, ένας σταθμός, για να μπορέσομε να εποπτεύσομε το παρελθόν και να
ατενίσομε το μέλλον. Χωρίς τον Καιρό ο χρόνος ρέει ανοημάτιστος,
καταποντίζεται στον θάνατο, τίποτε από όσα συμβαίνουν σ’ αυτόν δεν
επιβιώνει. Μέσα σε όλη την κτίση μόνον ο άνθρωπος μετατρέπει τον χρόνο σε
Καιρό. Είναι το προνόμιο και η ευθύνη της ελευθερίας που του δόθηκε από
τον Δημιουργό, να εισάγει μέσα στον χρόνο, έστω και για λίγο (όπως
συμβαίνει κατ’ εξοχήν στη Θ. Λειτουργία) την παρουσία και τη γεύση των
εσχάτων, αυτών που δεν θα χαθούν μαζί με τόσα και τόσα άχρηστα που
κουβαλάμε στη ζωή αυτή».
…
Πηγές:
1
ΕΙΣΟΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ, (ἡ τυπικὴ καὶ θεολογικὴ ἑρμηνεία τοῦ Καιροῦ), Εισήγηση στο συνέδριο των
ιεροψαλτών Ν. Ηρακλείου Κρήτης, Διημερίδα: η ψαλτική τέχνη στην ορθόδοξη
λατρεία (24-25 Οκτωβρίου 2014)
(http://theologoi-kritis.sch.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=866:2015-05-26-17-11-43&catid=65:2008-12-29-20-40-10&Itemid=54)
2
Β΄ Συνάντηση Σεμιναρίου Τελετουργικῆς γιά τούς Κληρικούς τῆς Ἱ. Μητρ. Νέας Σμύρνης, Ἡ θεία Λειτουργία ἀπό τελετουργικῆς πλευρᾶς
3
Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ, Πρός Τούς Εὐλαβεστάτους Κληρικούς, Ἀριθμ. πρωτ. 835 / ΕΞ.
/2000, Ἐν Ἀθήναις τῇ 17ῃ Μαρτίου 2000, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ, ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ὑπ᾿ ἀριθμ. Γ'
4
Ο Ιερεύς και το Θυσιαστήριον, Αρχιμ. Αθηναγόρας Καραμαντζάνης, Εισήγηση
στο ιερατικό συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, 25 Σεπτεμβρίου 2000,
"ΘΕΟΔΡΟΜΙΑ", ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΔΙΔΑΧΗΣ, ΤΕΥΧΟΣ 8 . ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ -
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2000
