Συγγραφέας:
1.
Ὁ μὲν δὴ περὶ τοῦ υἱοῦ λόγος
τοιοῦτος· καὶ οὕτω διαπέφευγε τοὺς
λιθάζοντας, διελθὼν διὰ μέσου αὐτῶν.
ὁ λόγος γὰρ οὐ λιθάζεται, λιθοβολεῖ
δέ, ὅταν ἐθέλῃ, καὶ σφενδονᾷ θηρία,
λόγους κακῶς τῷ ὄρει προσβαίνοντας.
τί δ᾿ ἂν εἴποις, φασί, περὶ τοῦ ἁγίου
πνεύματος; πόθεν ἡμῖν ἐπεισάγεις
ξένον θεὸν καὶ ἄγραφον; τοῦτο ἤδη
καὶ οἱ περὶ τὸν υἱὸν μετριάζοντες.
ὅπερ γὰρ ἐπὶ τῶν ὁδῶν εὑρεῖν ἐστὶ
καὶ τῶν ποταμῶν, σχίζονταί τε ἀπ᾿
ἀλλήλων, καὶ εἰς ἄλληλα συνάγονται·
τοῦτο κἀνταῦθα συμβαίνει διὰ τὸν
πλοῦτον τῆς ἀσεβείας, καὶ τοὺς τὰ
ἄλλα διεστῶτας ἐν ἄλλοις συμφέρεσθαι,
ὥστε μηδὲ γινώσκειν καθαρῶς δύνασθαι
τὸ συμφέρον ἢ τὸ μαχόμενον.
| |
2.
Ἔχει μὲν οὖν τι καὶ δυσχερὲς ὁ περὶ
τοῦ πνεύματος λόγος, οὐ μόνον ὅτι ἐν
τοῖς περὶ τοῦ υἱοῦ λόγοις ἀποκαμόντες
οἱ ἄνθρωποι θερμότερον τῷ πνεύματι
προσπαλαίουσι· χρὴ γάρ τι πάντως
αὐτοὺς ἀσεβεῖν, ἢ οὐδὲ βιωτός ἐστιν
αὐτοῖς ὁ βίος· ἀλλ᾿ ὅτι καὶ ἡμεῖς
τῷ πλήθει τῶν ζητημάτων ἀποκναισθέντες
ταὐτὸν πάσχομεν τοῖς κακοσίτοις, οἳ
ἐπειδὰν πρός τι τῶν βρωμάτων ἀηδισθῶσι,
πρὸς πάντα λόγον ὁμοίως, ὥσπερ ἐκεῖνοι
πρὸς τροφήν, δυσχεραίνομεν. ὅμως
διδότω τὸ πνεῦμα, καὶ ὁ λόγος
δραμεῖται, καὶ ὁ θεὸς δοξαςθήσεται.
τὸ μὲν οὖν ἐπιμελῶς ἐξετάζειν καὶ
διαιρεῖσθαι, ποσαχῶς ἢ τὸ πνεῦμα ἢ
τὸ ἅγιον παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ νοεῖται
καὶ λέγεται, μετὰ τῶν προσφόρων τῇ
θεωρίᾳ μαρτυριῶν, καὶ ὅ τι παρὰ
ταῦτα ἰδιοτρόπως τὸ ἐξ ἀμφοῖν
συνημμένον, λέγω δὲ τὸ πνεῦμα τὸ
ἅγιον, ἑτέροις παρήσομεν, οἳ καὶ
ἑαυτοῖς καὶ ἡμῖν ταῦτα πεφιλοσοφήκασιν,
ἐπεὶ καὶ ἡμεῖς ταῦτα ἐκείνοις.
αὐτοὶ δὲ πρὸς τὰ ἑξῆς τοῦ λόγου
τρεψόμεθα.
|
|
3.
Οἱ μὲν οὖν, ὡς ξένον τινὰ θεὸν καὶ
παρέγγραπτον εἰσαγόντων ἡμῶν τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον, δυσχεραίνοντες, καὶ
σφόδρα προπολεμοῦντες τοῦ γράμματος,
ἴστωσαν ἐκεῖ φοβούμενοι φόβον, οὗ
μὴ ἔστι φόβος, καὶ σαφῶς γινωσκέτωσαν
ὅτι ἔνδυμα τῆς ἀσεβείας ἐστὶν
αὐτοῖς ἡ φιλία τοῦ γράμματος, ὡς
δειχθήσεται μικρὸν ὕστερον, ἐπειδὰν
τὰς ἐνστάσεις αὐτῶν εἰς δύναμιν
διελέγξωμεν. ἡμεῖς δὲ τοσοῦτον
θαρροῦμεν τῇ θεότητι τοῦ πνεύματος,
ὃ πρεσβεύομεν, ὥστε καὶ τῆς θεολογίας
ἐντεῦθεν ἀρξόμεθα, τὰς αὐτὰς τῇ
τριάδι φωνὰς ἐφαρμόζοντες, κἄν τισι
δοκῇ τολμηρότερον. ἦν τὸ φῶς τὸ
ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον
ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, ὁ πατήρ.
ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει
πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν
κόσμον, ὁ υἱός. ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν,
ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον
εἰς τὸν κόσμον, ὁ ἄλλος παράκλητος.
ἦν, καὶ ἦν, καὶ ἦν· ἀλλ᾿ ἑν ἦν. φῶς,
καὶ φῶς, καὶ φῶς ἀλλ᾿ ἑν φῶς, εἷς
θεός. τοῦτό ἐστιν ὃ καὶ Δαβὶδ
ἐφαντάσθη πρότερον, λέγων· Ἐν τῷ
φωτί σου ὀψόμεθα φῶς. καὶ νῦν ἡμεῖς
καὶ τεθεάμεθα καὶ κηρύσσομεν, ἐκ
φωτὸς τοῦ πατρὸς φῶς καταλαμβάνοντες
τὸν υἱὸν ἐν φωτὶ τῷ πνεύματι,
σύντομον καὶ ἀπέριττον τῆς τριάδος
θεολογίαν. ὁ ἀθετῶν ἀθετείτω, ὁ
ἀνομῶν ἀνομείτω· ἡμεῖς ὃ νενοήκαμεν,
κηρύσσομεν. ἐπ᾿ ὄρος ὑψηλὸν
ἀναβησόμεθα καὶ βοήσομεν, εἰ μὴ
κάτωθεν ἀκουοίμεθα. ὑψώσομεν τὸ
πνεῦμα, οὐ φοβηθησόμεθα. εἰ δὲ καὶ
φοβηθησόμεθα, ἡσυχάζοντες, οὐ
κηρύσσοντες.
|
3.
Εκείνοι, λοιπόν, oι οποίοι είναι
δυσαρεστημένοι και με σφοδρότητα
υπερασπίζονται το «γράμμα», επειδή
εμείς τάχα εισάγουμε κάποιον ξένο και
παρείσακτο Θεό, να ξέρουν καλά ότι
φοβούνται εκεί που δεν υπάρχει φόβος.
Και ας γνωρίζουν σαφώς, ότι κάλυμμα
της ασέβειάς τους είναι η φιλία του
«γράμματος», όπως θα φανεί εντός
ολίγου, όταν, όσο είναι δυνατόν, θα
ανατρέψουμε τα επιχειρήματά τους.
Εμείς βέβαια έχουμε τόση πίστη στη
θεότητα του Πνεύματος, το οποίο
λατρεύουμε, ώστε από Αυτό θ' αρχίσουμε
το λόγο για το Θεό, αναφέροντας τις
ίδιες εκφράσεις για την Τριάδα, έστω
κι αν φανεί σε μερικούς πολύ τολμηρό.
«Ήταν το φως το αληθινό, το οποίο
φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον
κόσμο», ο Πατέρας. «Ήταν το φως το
αληθινό, το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο
που έρχεται στον κόσμο», ο Υιός. «Ήταν
το φως το αληθινό, το οποίο φωτίζει
κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμο»,
ο άλλος Παράκλητος• «ήταν» και «ήταν»
και «ήταν»• όμως ένα «ήταν» υπάρχει.
«Φως» και «φως» και «φώς», αλλά ένα
φως, ένας Θεός. Αυτό είναι εκείνο που
ο Δαβίδ παλαιότερα κατανόησε, όταν
έλεγε• «στο φως σου θα δούμε το φως».
Και τώρα εμείς και έχουμε ιδεί και
διακηρύσσουμε ότι κατανοούμε τον Υιό
ως φως που προέρχεται από φως, τον
Πατέρα, μέσα στο φως, του Πνεύματος.
Έτσι έχουμε μια σύντομη και απλή
θεολογία για την Τριάδα. Όποιος θέλει
να περιφρονήσει όσα λέμε, ας τα
περιφρονήσει. Κι όποιος θέλει ν'
αμαρτάνει, ας αμαρτάνει• εμείς
κηρύσσουμε αυτό που έχουμε καταλάβει
καλά. Και αν από εδώ κάτω δεν ακουγόμαστε,
σε υψηλό βουνό θ' ανεβούμε και θα
φωνάξουμε. Θα «υψώσουμε» το Πνεύμα,
δεν θα φοβηθούμε. Και αν φοβηθούμε,
(αυτό θα γίνει) όχι την ώρα που κηρύσσουμε,
αλλά όταν σιωπούμε (ησυχάζουμε).
|
4.
Εἰ ἦν ὅτε οὐκ ἦν ὁ πατήρ, ἦν ὅτε
οὐκ ἦν ὁ υἱός. εἰ ἦν ὅτε οὐκ ἦν ὁ
υἱός, ἦν ὅτε οὐδὲ τὸ πνεῦμα τὸ
ἅγιον. εἰ τὸ ἑν ἦν ἀπ᾿ ἀρχῆς, καὶ
τὰ τρία. εἰ τὸ ἑν κάτω βάλλεις, τολμῶ,
καὶ λέγω, μηδὲ τὰ δύο θῇς ἄνω. τίς
γὰρ ἀτελοῦς θεότητος ὄνησις; μᾶλλον
δὲ τίς θεότης, εἰ μὴ τελεία; τελεία
δὲ πῶς, ᾗ λείπει τι πρὸς τελείωσιν;
λείπει δέ πως, μὴ ἐχούσῃ τὸ ἅγιον·
ἔχοι δ᾿ ἂν πῶς, μὴ τοῦτο ἔχουσα; εὖ
γὰρ ἄλλη τις παρὰ τοῦτο ἡ ἁγιότης·
καὶ ἥ τις αὕτη νοεῖται, λεγέτω τις·
ἢ εἴπερ ἡ αὐτή, πῶς οὐκ ἀπ᾿ ἀρχῆς;
ὥσπερ ἄμεινον ὂν τῷ θεῷ εἶναί ποτε
ἀτελεῖ, καὶ δίχα τοῦ πνεύματος. εἰ
μὴ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἦν, μετ᾿ ἐμοῦ τέτακται,
καὶ εἰ μικρὸν πρὸ ἐμοῦ. χρόνῳ γὰρ
ἀπὸ θεοῦ τεμνόμεθα. εἰ τέτακται μετ᾿
ἐμοῦ, πῶς ἐμὲ ποιεῖ θεόν, ἢ πῶς
συνάπτει θεότητι;
|
4.
Αν υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο δεν
υπήρχε ο Πατήρ, αλλο τόσο υπήρξε χρόνος
που δεν υπήρχε ο Υιός. Και αν υπήρξε
χρόνος που δεν υπήρχε ο Υιός, τότε
υπήρξε χρόνος που δεν υπήρχε ούτε το
άγιο Πνεύμα. Αν το ένα υπήρχε από την
αρχή, τότε και τα τρία υπήρξαν το ίδιο.
Τολμώ να πω, πως αν το ένα υποβιβάσεις,
ούτε τα άλλα δύο να εξυψώσεις. Ποια
άραγε ωφέλεια υπάρχει από μία ατελή
θεότητα; Ακόμη περισσότερο, τι είδους
θεότητα είναι αυτή, αν δεν είναι τέλεια;
Κατά κάποιον τρόπο δεν υπάρχει, εάν
δεν έχει την αγιότητα• και πώς θα την
έχει, αν δεν έχει το Πνεύμα; Εκτός εάν
υπάρχει άλλη αγιότητα εκτός από το
Πνεύμα• ας μας πει κάποιος πως αυτή
κατανοείται αλλιώς. Αν όμως η αγιότητα
είναι το Πνεύμα, πώς τότε δεν υπήρχε
από την αρχή; Σαν να ήταν καλλίτερο
για τον Θεό να υπήρξε ποτέ ατελής και
χωρίς το Πνεύμα. Αν δεν υπήρξε από την
αρχή το Πνεύμα, τότε τοποθετείται στην
ίδια κατηγορία με μένα(1), ακόμη κι αν
δημιουργήθηκε λίγο πριν από μένα.
Διότι ως προς το χρόνο εμείς
αντιδιαστελλόμαστε από τον Θεό. Εάν
τοποθετείται το Πνεύμα στην ίδια
κατηγορία με μένα, πώς εμένα με θεοποιεί
ή πώς με ενώνει με τη θεότητα;
|
5.
Μᾶλλον δὲ φιλοσοφήσω σοι περὶ αὐτοῦ
μικρὸν ἄνωθεν. περὶ τριάδος γὰρ καὶ
πρότερον διειλήφαμεν. τὸ πνεῦμα τὸ
ἅγιον Σαδδουκαῖοι μὲν οὐδὲ εἶναι
τὸ παράπαν ἐνόμισαν· οὐδὲ γὰρ
ἀγγέλους, οὐδὲ ἀνάστασιν· οὐκ οἶδ᾿
ὅθεν τὰς τοσαύτας περὶ αὐτοῦ
μαρτυρίας ἐν τῇ παλαιᾷ διαπτύσαντες.
Ἑλλήνων δὲ οἱ θεολογικώτεροι, καὶ
μᾶλλον ἡμῖν προσεγγίσαντες,
ἐφαντάσθησαν μέν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ·
περὶ δὲ τὴν κλῆσιν διηνέχθησαν, νοῦν
τοῦ παντός, καὶ τὸν θύραθεν νοῦν,
καὶ τὰ τοιαῦτα προσαγορεύσαντες.
τῶν δὲ καθ᾿ ἡμᾶς σοφῶν οἱ μὲν
ἐνέργειαν τοῦτο ὑπέλαβον, οἱ δὲ
κτίσμα, οἱ δὲ θεόν, οἱ δὲ οὐκ ἔγνωσαν
ὁπότερον τούτων, αἰδοῖ τῆς γραφῆς,
ὥς φασιν, ὡς οὐδέτερον σαφῶς δηλωσάσης.
καὶ διὰ τοῦτο οὔτε σέβουσιν, οὔτε
ἀτιμάζουσι, μέσως πως περὶ αὐτοῦ
διακείμενοι, μᾶλλον δὲ καὶ λίαν
ἀθλίως. καὶ τῶν θεὸν ὑπειληφότων
οἱ μὲν ἄχρι διανοίας εἰσὶν εὐσεβεῖς,
οἱ δὲ τολμῶσιν εὐσεβεῖν καὶ τοῖς
χείλεσιν. ἄλλων δὲ ἤκουσα μετρούντων
θεότητα σοφωτέρων, οἳ τρία μὲν εἶναι
καθ᾿ ἡμᾶς ὁμολογοῦσι τὰ νοούμενα,
τοσοῦτον δὲ ἀλλήλων διέστησαν, ὡς
τὸ μὲν καὶ οὐσίᾳ καὶ δυνάμει ποιεῖν
ἀόριστον· τὸ δὲ δυνάμει μέν, οὐκ
οὐσίᾳ δέ· τὸ δὲ ἀμφοτέροις περιγραπτόν·
ἄλλον τρόπον μιμούμενοι τοὺς
δημιουργόν, καὶ συνεργόν, καὶ λειτουργὸν
ὀνομάζοντας, καὶ τὴν ἐν τοῖς ὀνόμασι
τάξιν καὶ χάριν τῶν πραγμάτων
ἀκολουθίαν εἶναι νομίζοντας.
|
5.
Όμως θ' ασχοληθώ για χάρη σου λίγο
περισσότερο με το θέμα αυτό. Όσα έχουν
σχέση βέβαια με την αγία Τριάδα
επεξηγήσαμε και προηγουμένως. Oι
Σαδδουκαίοι κατ' αρχήν, νόμισαν ότι
δεν υπάρχει καθόλου το άγιο Πνεύμα,
ούτε βέβαια άγγελοι, ούτε ανάσταση•
δεν ξέρω γιατί περιφρόνησαν εντελώς
τις τόσες μαρτυρίες της Παλαιάς
Διαθήκης. Από τους Έλληνες πάλι, oι
περισσότεροι θεολόγοι και όσοι
βρίσκονται πιο κοντά στη δική μας
αλήθεια, το συνέλαβαν με τη φαντασία
τους, όπως μου φαίνεται• σχετικά όμως
με την ονομασία του διαφοροποιήθηκαν,
καλώντας το «νου του παντός» και
«θύραθεν νου» και άλλες σχετικές
ονομασίες(2). Από τους δικούς μας σοφούς
τώρα, άλλοι το εξέλαβαν ως ενέργεια,
άλλοι ως κτίσμα, αλλοι ως Θεό και άλλοι
δεν ξέρουν πιο από τα δύο αυτά, σεβόμενοι
τη Γραφή, διότι, όπως ισχυρίζονται,
δεν φανέρωσε καθαρά ούτε το ένα ούτε
το άλλο. Και γι' αυτό ούτε το σέβονται,
ούτε το περιφρονούν, κρατώντας κάπως
μία μέση στάση γι' αυτό, μάλλον όμως
πολύ άθλια. Απ' όσους πάλι το θεώρησαν
Θεό, άλλοι είναι ευσεβείς μόνο μέχρι
τη σκέψη, ενώ άλλοι τολμούν να εκφράζουν
την ευσέβεια και με τα χείλη. Άκουσα
ακόμη άλλους σοφότερους ν' αξιολογούν
τη θεότητα. Αυτοί λοιπόν, όπως και
μεις, τρία ομολογούν με ττ νου τους
ότι υπάρχουν, τόσο όμως διαχωρίζονται
μεταξύ τους, ώστε το μεν ένα (δηλ. τον
Πατέρα) και ως προς την ουσία και ως
προς τη δύναμη να παρουσιάζουν αόριστο•
το άλλο (τον Υιό), ως προς τη δύναμη,
όχι όμως ως προς την ουσία• το τρίτο
(το Πνεύμα) και ως προς τα δύο περιγραπτό•
με άλλον τρόπο μιμούνται αυτούς που
ονομάζουν «δημιουργό» και «συνεργό»
και «λειτουργό» τα πρόσωπα, εκλαμβάνοντας
τη σειρά των ονομάτων και διαβάθμιση
των προσώπων που αντιπροσωπεύουν.
|
6.
Ἡμῖν δὲ πρὸς μὲν τοὺς οὐδὲ εἶναι
ὑπειληφότας οὐδεὶς λόγος, ἢ τοὺς
ληροῦντας ἐν Ἕλλησιν. μηδὲ γὰρ
ἁμαρτωλῶν ἐλαίῳ πιανθείημεν εἰς
τὸν λόγον. πρὸς δὲ τοὺς ἄλλους οὕτω
διαλεξόμεθα. τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἢ
τῶν καθ᾿ ἑαυτὸ ὑφεστηκότων πάντως
ὑποθετέον, ἢ τῶν ἐν ἑτέρῳ θεωρουμένων·
ὧν τὸ μὲν οὐσίαν καλοῦσιν οἱ περὶ
ταῦτα δεινοί, τὸ δὲ συμβεβηκός. εἰ
μὲν οὖν συμβέβηκεν, ἐνέργεια τοῦτο
ἂν εἴη θεοῦ. τί γὰρ ἕτερον, ἢ τίνος;
τοῦτο γάρ πως μᾶλλον καὶ φεύγει
σύνθεσιν. καὶ εἰ ἐνέργεια, ἐνεργηθήσεται
δῆλον ὅτι, οὐκ ἐνεργήσει, καὶ ὁμοῦ
τῷ ἐνεργηθῆναι παύσεται. τοιοῦτον
γὰρ ἡ ἐνέργεια. πῶς οὖν ἐνεργεῖ,
καὶ τάδε λέγει, καὶ ἀφορίζει, καὶ
λυπεῖται, καὶ παροξύνεται, καὶ ὅσα
κινουμένου σαφῶς ἐστίν, οὐ κινήσεως;
εἰ δὲ οὐσία τις, οὐ τῶν περὶ τὴν
οὐσίαν, ἤτοι κτίσμα ὑποληφθήσεται,
ἢ θεός. μέσον γάρ τι τούτων, ἤτοι
μηδετέρου μετέχον, ἢ ἐξ ἀμφοῖν
σύνθετον, οὐδ᾿ ἂν οἱ τοὺς τραγελάφους
πλάττοντες ἐννοήσαιεν. ἀλλ᾿ εἰ μὲν
κτίσμα, πῶς εἰς αὐτὸ πιστεύομεν, ἢ
ἐν αὐτῷ τελειούμεθα; οὐ γὰρ ταὐτόν
ἐστι πιστεύειν εἴς τι, καὶ περὶ αὐτοῦ
πιστεύειν. τὸ μὲν γάρ ἐστι θεότητος,
τὸ δὲ παντὸς πράγματος. εἰ δὲ θεός,
ἀλλ᾿ οὐ κτίσμα, οὐδὲ ποίημα, οὐδὲ
σύνδουλον, οὐδ᾿ ὅλως τι τῶν ταπεινῶν
ὀνομάτων.
|
|
7.
Ἐνταῦθα σὸς ὁ λόγος· αἱ σφενδόναι
πεμπέσθωσαν, οἱ συλλογισμοὶ πλεκέσθωσαν.
ἢ ἀγέννητον πάντως, ἢ γεννητόν. καὶ
εἰ μὲν ἀγέννητον, δύο τὰ ἄναρχα. εἰ
δὲ γεννητόν, ὑποδιαίρει πάλιν· ἢ ἐκ
τοῦ πατρὸς τοῦτο, ἢ ἐκ τοῦ υἱοῦ.
καὶ εἰ μὲν ἐκ τοῦ πατρός, υἱοὶ δύο
καὶ ἀδελφοί. σὺ δέ μοι πλάττε καὶ
διδύμους, εἰ βούλει, ἢ τὸν μὲν
πρεσβύτερον, τὸν δὲ νεώτερον· ἐπειδὴ
λίαν εἶ φιλοσώματος. εἰ δὲ ἐκ τοῦ
υἱοῦ, πέφηνέ, φησι, καὶ υἱωνὸς ἡμῖν
θεός· οὗ τί ἂν γένοιτο παραδοξότερον;
ταῦτα μὲν οὖν οἱ σοφοὶ τοῦ κακοποιῆσαι,
τὰ δὲ ἀγαθὰ γράφειν οὐ θέλοντες.
ἐγὼ δὲ εἰ μὲν ἑώρων ἀναγκαίαν τὴν
διαίρεσιν, ἐδεξάμην ἂν τὰ πράγματα,
οὐ φοβηθεὶς τὰ ὀνόματα. οὐ γάρ,
ἐπειδὴ κατά τινα σχέσιν ὑψηλοτέραν
υἱὸς ὁ υἱός, οὐ δυνηθέντων ἡμῶν
ἄλλως ἢ οὕτως ἐνδείξασθαι τὸ ἐκ
τοῦ θεοῦ καὶ ὁμοούσιον, ἤδη καὶ
πάσας οἰητέον ἀναγκαῖον εἶναι τὰς
κάτω κλήσεις, καὶ τῆς ἡμετέρας
συγγενείας, μεταφέρειν ἐπὶ τὸ θεῖον.
ἢ τάχα ἂν σύ γε καὶ ἄρρενα τὸν θεὸν
ἡμῖν ὑπολάβοις, κατὰ τὸν λόγον
τοῦτον, ὅτι θεὸς ὀνομάζεται, καὶ
πατήρ; καὶ θῆλύ τι τὴν θεότητα, ὅσον
ἐπὶ ταῖς κλήσεσι; καὶ τὸ πνεῦμα
οὐδέτερον, ὅτι μὴ γεννητικόν; εἰ δέ
σοι καὶ τοῦτο παιχθείη, τῇ ἑαυτοῦ
θελήσει τὸν θεὸν συγγενόμενον, κατὰ
τοὺς παλαιοὺς λήρους καὶ μύθους,
γεννήσασθαι τὸν υἱόν, εἰσήχθη τις
ἡμῖν καὶ Μαρκίωνος καὶ Οὐαλεντίνου
θεὸς ἀρρενόθηλυς, τοῦ τοὺς καινοὺς
αἰῶνας ἀνατυπώσαντος.
|
7.
Εδώ ο δικός σου λόγος• oι σφενδόνες
ας μπουν σε δράση, oι συλλογισμοί ας
γίνουν περίπλοκοι. Οπωσδήποτε, ή
αγέννητο είναι το Πνεύμα ή γεννητό.
Και αν είναι αγέννητο, τότε δύο είναι
τα άναρχα. Εάν πάλι είναι γεννητό, πάλι
θα υποδιαιρέσεις• ή από τον Πατέρα
προέρχεται τούτο, ή από τον Υιό. Και
αν βέβαια γεννιέται από τον Πατέρα,
τότε υπάρχουν δύο γιοι και αδελφοί.
Αν θέλεις, φτιάξε τους και διδύμους,
ή τον ένα μεγαλύτερο και τον άλλο
νεώτερο, αφού είσαι τόσο φιλοσώματος.
Εάν πάλι έχει φανεί από τον Υιό, λέγει,
μας φανερώνεται και Θεός-εγγονός! Τι
πιο παράξενο από αυτό θα μπορούσε να
υπάρξει; Αυτή είναι η γλώσσα όσων είναι
σοφοί στο να πράττουν το κακό, μη
θέλοντας να γράφουν τα καλά. Όμως εγώ,
αν έβλεπα ότι είναι αναγκαία η διαίρεση,
θα δεχόμουν τις πραγματικότητες που
εκφράζει, χωρίς να φοβάμαι να τις
κατονομάσω. Ούτε όμως, επειδή ο Υιός
είναι Υιός σύμφωνα με κάποια ανώτερη
σχέση που έχουν μεταξύ τους, εξαιτίας
του ότι δεν θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο
παρά μόνο έτσι να δείξουμε ότι προέρχεται
από τον Θεό και είναι ομοούσιος, πρέπει
να νομισθεί ότι είναι απαραίτητο όλες
τις επίγειες ονομασίες και μάλιστα
αυτές που δηλώνουν συγγένεια, να τις
μεταφέρουμε στο Θεό. Ή μήπως θα εκλάβεις
και αρσενικού γένους τον Θεό σύμφωνα
με τον λόγο αυτό, επειδή ονομάζεται
Θεός και Πατήρ; και ως κάποιο θηλυκό
τη θεότητα, σύμφωνα με το γένος των
λέξεων και ουδέτερο το Πνεύμα, επειδή
δεν γεννάει; Κι αν μας πεις και αυτό
το κωμικό, ότι δηλαδή ο Θεός γέννησε
τον Υιό αφού συνενώθηκε με τη θέλησή
του, σύμφωνα με κάποιες παλιές ανοησίες
και μυθοπλασίες, τότε μας εισήχθη
κάποιος αρσενικοθήλυκος Θεός του
Μαρκίωνα και του Ουαλεντίνου, ο οποίος
εφεύρε με το νού του τους νέους
αιώνες(3).
|
8.
Ἐπεὶ δέ σου τὴν πρώτην διαίρεσιν οὐ
δεχόμεθα, τὴν μηδὲν ἀγεννήτου καὶ
γεννητοῦ μέσον ὑπολαμβάνουσαν, αὐτίκα
οἰχήσονταί σοι μετὰ τῆς σεμνῆς
διαιρέσεως οἱ ἀδελφοὶ καὶ οἱ υἱωνοί,
ὥσπερ τινὸς δεσμοῦ πολυπλόκου τῆς
πρώτης ἀρχῆς διαλυθείσης συνδιαλυθέντες,
καὶ τῆς θεολογίας ὑποχωρήσαντες.
ποῦ γὰρ θήσεις τὸ ἐκπορευτόν, εἰπέ
μοι, μέσον ἀναφανὲν τῆς σῆς διαιρέσεως,
καὶ παρὰ κρείσσονος ἢ κατὰ σὲ
θεολόγου, τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, εἰσαγόμενον;
εἰ μὴ τὴν φωνὴν ἐκείνην τῶν σῶν
ἐξεῖλες εὐαγγελίων, διὰ τὴν τρίτην
σου διαθήκην, Τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ
παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται· ὃ καθ᾿
ὅσον μὲν ἐκεῖθεν ἐκπορεύεται, οὐ
κτίσμα· καθ᾿ ὅσον δὲ οὐ γεννητόν,
οὐχ υἱός· καθ᾿ ὅσον δὲ ἀγεννήτου
καὶ γεννητοῦ μέσον θεός. καὶ οὕτω
σου τὰς τῶν συλλογισμῶν ἄρκυς
διαφυγὼν, θεὸς ἀναπέφηνε, τῶν σῶν
διαιρέσεων ἰσχυρότερος. τίς οὖν ἡ
ἐκπόρευσις; εἰπὲ σὺ τὴν ἀγεννησίαν
τοῦ πατρός, κἀγὼ τὴν γέννησιν τοῦ
υἱοῦ φυσιολογήσω, καὶ τὴν ἐκπόρευσιν
τοῦ πνεύματος, καὶ παραπληκτίσομεν
ἄμφω εἰς θεοῦ μυστήρια παρακύπτοντες·
καὶ ταῦτα τίνες; οἱ μηδὲ τὰ ἐν ποσὶν
εἰδέναι δυνάμενοι, μηδὲ ψάμμον
θαλασσῶν, καὶ σταγόνας ὑετοῦ, καὶ
ἡμέρας αἰῶνος ἐξαριθμεῖσθαι, μὴ
ὅτι γε θεοῦ βάθεσιν ἐμβατεύειν, καὶ
λόγον ὑπέχειν τῆς οὕτως ἀρρήτου καὶ
ὑπὲρ λόγον φύσεως.
|
8.
Αφού λοιπόν δεν δεχόμαστε την πρώτη
σου διαίρεση σύμφωνα με την οποία δεν
υπάρχει τίποτε ενδιάμεσο μεταξύ
αγέννητου και γεννητού, αμέσως χάνονται
μαζί με την περίφημη διαίρεσή σου oι
αδελφοί και oι εγγονοί, oι οποίοι
χάθηκαν, όπως ακριβώς ενός πολυπλόκου
δεσμού του οποίου, αφού λύθηκε ο πρώτος
κόμπος και υποχώρησαν μαζί, μη έχοντας
θέση πλέον στη θεολογία. Πού τάχα θα
τοποθετήσεις το εκπορευτό, πες μου,
το οποίο διαφαίνεται στο μέσον της
δικής σου διαιρέσεως και το οποίο
εισάγεται από κάποιον καλύτερο από
σένα θεολόγο, το Σωτήρα μας; Εκτός εάν
τη φράση εκείνη που λέγει: «Το Πνεύμα
το Άγιο, το οποίο εκπορεύεται από τον
Πατέρα», την έβγαλες απο τα δικά σου
ευαγγέλια για να φτιάξεις μια τρίτη
δική σου Διαθήκη• το οποίο, εφόσον
εκπορεύεται από εκεί, δεν είναι κτίσμα•
εφόσον πάλι δεν είναι γεννητό, δεν
είναι Υιός• εφόσον, τέλος, βρίσκεται
στο μέσον μεταξύ αγεννήτου καί γεννητοϋ,
είναι ο Θεός. Και έτσι, πιο ισχυρός από
τις διαιρέσεις σου. Τι είναι αυτή η
εκπόρευση; Πες μου εσύ τι είναι η
αγεννησία του Πατρός, κι εγώ θα σου
εξηγήσω τη γέννηση του Υιού και την
εκπόρευση του Πνεύματος και θα
παραφρονήσουμε και oι δύο καθώς θα
ζητάμε να εξερευνήσουμε τα μυστήρια
του Θεού. Και αυτά ποιοί θα τα κάνουν;
Εμείς, oι οποίοι δεν μπορούμε ούτε αυτά
που βρίσκονται στα πόδια μας να
εννοήσουμε, ούτε την άμμο των θαλασσών
και τις σταγόνες της βροχής και τις
ημέρες της αιωνιότητας να υπολογίσουμε,
ακόμη περισσότερο δε, να εισέλθουμε
στα βάθη του Θεού και να κάνουμε λόγο
για την άρρητη και πέρα από κάθε λογική
κατανόηση φύση του Θεού.
|
9.
Τί οὖν ἐστί, φησιν, ὃ λείπει τῷ
πνεύματι, πρὸς τὸ εἶναι υἱόν; εἰ γὰρ
μὴ λεῖπόν τι ἦν, υἱὸς ἂν ἦν. οὐ
λείπειν φαμέν· οὐδὲ γὰρ ἐλλειπὴς
θεός· τὸ δὲ τῆς ἐκφάνσεως, ἵν᾿ οὕτως
εἴπω, ἢ τῆς πρὸς ἄλληλα σχέσεως
διάφορον, διάφορον αὐτῶν καὶ τὴν
κλῆσιν πεποίηκεν. οὐδὲ γὰρ τῷ υἱῷ
λείπει τι πρὸς τὸ εἶναι πατέρα, οὐδὲ
γὰρ ἔλλειψις ἡ υἱότης, ἀλλ᾿ οὐ παρὰ
τοῦτο πατήρ. ἢ οὕτω γε καὶ τῷ πατρὶ
λείψει τι πρὸς τὸ εἶναι υἱόν· οὐ
γὰρ υἱὸς ὁ πατήρ. ἀλλ᾿ οὐκ ἐλλείψεως
ταῦτά ποθεν, οὐδὲ τῆς κατὰ τὴν
οὐσίαν ὑφέσεως· αὐτὸ δὲ τὸ μὴ
γεγενῆσθαι, καὶ τὸ γεγενῆσθαι, καὶ
τὸ ἐκπορεύεσθαι, τὸν μὲν πατέρα, τὸν
δὲ υἱόν, τὸ δὲ τοῦθ᾿ ὅπερ λέγεται
πνεῦμα ἅγιον προσηγόρευσεν, ἵνα τὸ
ἀσύγχυτον σώζηται τῶν τριῶν ὑποστάσεων
ἐν τῇ μιᾷ φύσει τε καὶ ἀξίᾳ τῆς
θεότητος. οὔτε γὰρ ὁ υἱὸς πατήρ, εἷς
γὰρ πατήρ, ἀλλ᾿ ὅπερ ὁ πατήρ· οὔτε
τὸ πνεῦμα υἱὸς ὅτι ἐκ τοῦ θεοῦ,
εἷς γὰρ ὁ μονογενής, ἀλλ᾿ ὅπερ ὁ
υἱός· ἑν τὰ τρία τῇ θεότητι, καὶ τὸ
ἑν τρία ταῖς ἰδιότησιν· ἵνα μήτε τὸ
ἑν Σαβέλλιον ᾖ, μήτε τὰ τρία τῆς
πονηρᾶς νῦν διαιρέσεως.
|
9.
Τι λοιπόν είναι αυτό, λέγει, το οποίο
λείπει από το Πνεύμα για να είναι αυτό
Υιός; Διότι αν δεν έλειπε κάτι, θα ήταν
Υιός. Εμείς ισχυριζόμαστε ότι δεν του
λείπει τίποτε• διότι δεν είναι ελλειπής
ο Θεός. Ο τρόπος της φανερώσεως, για
να το πω έτσι, ή η διαφορά της σχέσεως
που έχουν μεταξύ τους, δημιουργεί και
τη διαφορά που έχουν στην ονομασία
τους. Διότι τίποτε δεν λείπει από τον
Υιό για να είναι Πατέρας -εφόσον δεν
είναι έλλειψη η υιότητα-, αλλά παρά
ταύτα δεν είναι Πατέρας. Ή δεν λείπει
κάτι από τον Πατέρα για να είναι Υιός•
δεν είναι όμως Υιός ο Πατέρας. Αλλά oι
όροι αυτοί δεν εκφράζουν κάποια
έλλειψη, ούτε ελάττωση κατά την ουσία.
Αυτό το ότι «δεν έχει γεννηθεί» Τον
μεν Πατέρα, το ότι «έχει γεννηθεί» Τον
δε Υιό και το ότι «εκπορεύεται» αυτό
το οποίο ακριβώς λέγεται άγιο Πνεύμα
ονόμασε, για να διασώζεται το ασύγχυτο
των τριών υποστάσεων μέσα και στη μία
φύση και το ένα μεγαλείο της θεότητας.
Ούτε πράγματι ο Υιός είναι Πατέρας,
διότι ένας είναι ο Πατέρας, αλλά είναι
ότι είναι ο Πατέρας. Ούτε το Πνεύμα
είναι Υιός, αν και προέρχεται από τον
Θεό, διότι ένας είναι ο Μονογενής, αλλά
είναι ό,τι ο Υιός. Ένα είναι και τα
τρία, ως προς τη θεότητα, και το ένα
είναι τρία ως προς τις ιδιότητες•
έτσι ώστε, ούτε το ένα είναι όπως το
κατανοούσε ο Σαβέλλιος, ούτε τα τρία
να είναι της τωρινής πονηρής διαιρέσεως.
|
10.
Τί οὖν; θεὸς τὸ πνεῦμα; πάνυ γε. τί
οὖν, ὁμοούσιον; εἴπερ θεός. δὸς οὖν
μοί, φησιν, ἐκ τοῦ αὐτοῦ τὸ μὲν υἱόν,
τὸ δὲ οὐχ υἱόν, εἶτα ὁμοούσια, καὶ
δέχομαι θεὸν καὶ θεόν. δός μοι καὶ
σὺ θεὸν ἄλλον, καὶ φύσιν θεοῦ, καὶ
δώσω σοι τὴν αὐτὴν τριάδα μετὰ τῶν
αὐτῶν ὀνομάτων τε καὶ πραγμάτων. εἰ
δὲ εἷς ὁ θεός, τε καὶ μία φύσις ἡ
ἀνωτάτω, πόθεν παραστήσω σοι τὴν
ὁμοίωσιν; ἢ ζητεῖς πάλιν ἐκ τῶν κάτω
καὶ τῶν περὶ σέ; λίαν μὲν αἰσχρόν,
καὶ οὐκ αἰσχρὸν μόνον, ἀλλὰ καὶ
μάταιον ἐπιεικῶς, ἐκ τῶν κάτω τῶν
ἄνω τὴν εἰκασίαν λαμβάνειν, καὶ τῶν
ἀκινήτων ἐκ τῆς ῥευστῆς φύσεως,
καί, ὅ φησιν Ἡσαΐας, ἐκζητεῖσθαι τὰ
ζῶντα ἐν τοῖς νεκροῖς· ὅμως δὲ
πειράσομαι, σὴν χάριν, κἀντεῦθεν
δοῦναί τινα τῷ λόγῳ βοήθειαν. τὰ μὲν
οὖν ἄλλα παρήσειν μοι δοκῶ, πολλὰ
ἂν ἔχων ἐκ τῆς περὶ ζώων ἱστορίας
εἰπεῖν, τὰ μὲν ἡμῖν γνώριμα, τὰ δὲ
τοῖς ὀλίγοις, ὅσα περὶ τὰς τῶν ζώων
γενέσεις ἡ φύσις ἐφιλοτεχνήσατο.
γεννᾶσθαι γὰρ λέγεται, οὐκ ἐκ τῶν
αὐτῶν τὰ αὐτὰ μόνον, οὐδὲ ἐξ ἑτέρων
ἕτερα, ἀλλὰ καὶ ἐξ ἑτέρων τὰ αὐτά,
καὶ ἐκ τῶν αὐτῶν ἕτερα. εἰ δέ τῳ
πιστὸς ὁ λόγος, καὶ ἄλλος ἐστὶ
τρόπος γεννήσεως, αὐτό τι ὑφ᾿ ἑαυτοῦ
δαπανώμενον καὶ τικτόμενον. ἔστι δὲ
ἃ καὶ ἐξίσταταί πως ἑαυτῶν, ἐξ ἄλλων
ζώων εἰς ἄλλα μεθιστάμενά τε καὶ
μεταποιούμενα, φιλοτιμίᾳ φύσεως. ἤδη
δὲ καὶ τοῦ αὐτοῦ, τὸ μὲν οὐ γέννημα,
τὸ δὲ γέννημα, πλὴν ὁμοούσια· ὃ καὶ
τῷ παρόντι πως μᾶλλον προσέοικεν. ἑν
δέ τι τῶν ἡμετέρων εἰπών, ὃ καὶ πᾶσι
γνώριμον, ἐφ᾿ ἕτερον μεταβήσομαι
λόγον.
|
10.
Τι λοιπόν; Είναι Θεός το Πνεύμα;
Βεβαιότατα. Και τι άλλο, είναι ομοούσιο;
Ασφαλώς, εφόσον είναι Θεός.
|
11.
Ὁ Ἀδὰμ τί ποτε ἦν; πλάσμα θεοῦ. τί
δὲ ἡ Εὖα; τμῆμα τοῦ πλάσματος. τί δὲ
ὁ Σήθ; ἀμφοτέρων γέννημα. ἆρ᾿ οὖν
ταὐτόν σοι φαίνεται πλάσμα, καὶ τμῆμα,
καὶ γέννημα; πῶς οὔ; ὁμοούσια δὲ
ταῦτα, ἢ τί; πῶς δ᾿ οὔ; ὡμολόγηται
οὖν καὶ τὰ διαφόρως ὑποστάντα τῆς
αὐτῆς εἶναι οὐσίας ἐνδέχεσθαι. λέγω
δὲ ταῦτα, οὐκ ἐπὶ τὴν θεότητα φέρων
τὴν πλάσιν, ἢ τὴν τομήν, ἤ τι τῶν ὅσα
σώματος, μή μοί τις ἐπιφυέσθω πάλιν
τῶν λογομάχων, ἐπὶ δὲ τούτων θεωρῶν,
ὡς ἐπὶ σκηνῆς, τὰ νοούμενα. οὐδὲ
γὰρ οἷόν τε τῶν εἰκαζομένων οὐδὲν
πρὸς πᾶσαν ἐξικνεῖσθαι καθαρῶς τὴν
ἀλήθειαν. καὶ τί ταῦτά, φασιν; οὐ γὰρ
τοῦ ἑνὸς τὸ μὲν γέννημα, τὸ δὲ ἄλλο
τι. τί οὖν; ἡ Εὖα καὶ ὁ Σήθ, οὐχὶ τοῦ
αὐτοῦ τοῦ Ἀδάμ; τίνος γὰρ ἄλλου; ἢ
καὶ ἀμφότεροι γεννήματα; οὐδαμῶς.
ἀλλὰ τί; τὸ μὲν τμῆμα, τὸ δὲ γέννημα.
καὶ μὴν ἀμφότεροι ταὐτὸν ἀλλήλοις·
ἄνθρωποι γάρ· οὐδεὶς ἀντερεῖ. παύσῃ
οὖν ἀπομαχόμενος πρὸς τὸ πνεῦμα,
ὡς ἢ γέννημα πάντως, ἢ μὴ ὁμοούσιον,
μηδὲ θεόν, καὶ ἐκ τῶν ἀνθρωπίνων τὸ
δυνατὸν λαβὼν τῆς ἡμετέρας ὑπολήψεως;
ἐγὼ μὲν οἶμαί σοι καλῶς ἔχειν, εἰ
μὴ λίαν ἔγνωκας φιλονεικεῖν, καὶ
πρὸς τὰ δῆλα μάχεσθαι.
|
|
12.
Ἀλλὰ τίς προσεκύνησε τῷ πνεύματί,
φησιν; τίς ἢ τῶν παλαιῶν, ἢ τῶν νέων;
τίς δὲ προσηύξατο; ποῦ δαὶ τὸ χρῆναι
προσκυνεῖν ἢ προσεύχεσθαι γέγραπται;
καὶ πόθεν τοῦτο λαβὼν ἔχεις; τὴν
μὲν τελεωτέραν αἰτίαν ἀποδώσομεν
ὕστερον, ἡνίκα ἂν περὶ τοῦ ἀγράφου
διαλεγώμεθα. νῦν δὲ τοσοῦτον εἰπεῖν
ἐξαρκέσει· τὸ πνεῦμά ἐστιν, ἐν ᾧ
προσκυνοῦμεν, καὶ δι᾿ οὗ προσευχόμεθα.
Πνεῦμα γάρ, φησιν, ὁ θεός, καὶ τοὺς
προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι
καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν. καὶ
πάλιν· Τὸ γὰρ τί προσευξόμεθα, καθ᾿
ὃ δεῖ, οὐκ οἴδαμεν, ἀλλ᾿ αὐτὸ τὸ
πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν
στεναγμοῖς ἀλαλήτοις. καί, Προσεύξομαι
τῷ πνεύματι, προσεύξομαι δὲ καὶ τῷ
νοί, τοῦτ᾿ ἐστίν, ἐν νοὶ καὶ πνεύματι.
τὸ οὖν προσκυνεῖν τῷ πνεύματι, ἢ
προσεύχεσθαι, οὐδὲν ἄλλο εἶναί μοι
φαίνεται, ἢ αὐτὸ ἑαυτῷ τὴν εὐχὴν
προσάγειν καὶ τὴν προσκύνησιν. ὃ τίς
οὐκ ἂν ἐπαινέσειε τῶν ἐνθέων, καὶ
τῶν εὖ εἰδότων ὅτι καὶ ἡ τοῦ ἑνὸς
προσκύνησις τῶν τριῶν ἐστὶ προσκύνησις,
διὰ τὸ ἐν τοῖς τρισὶν ὁμότιμον τῆς
ἀξίας καὶ τῆς θεότητος; καὶ μὴν οὐδὲ
ἐκεῖνο φοβηθήσομαι τὸ πάντα διὰ τοῦ
υἱοῦ γεγονέναι λέγεσθαι, ὡς ἑνὸς
τῶν πάντων ὄντος καὶ τοῦ ἁγίου
πνεύματος. πάντα γὰρ ὅσα γέγονεν,
εἴρηται, οὐχ ἁπλῶς ἅπαντα· οὐδὲ
γὰρ ὁ πατήρ, οὐδ᾿ ὅσα μὴ γέγονεν.
δεῖξον οὖν, ὅτι γέγονε, καὶ τότε τῷ
υἱῷ δός, καὶ τοῖς κτίςμασι συναρίθμησον.
ἕως δ᾿ ἂν μὴ τοῦτο δεικνύῃς, οὐδὲν
τῷ περιληπτικῷ βοηθῇ πρὸς ἀσέβειαν.
εἰ μὲν γὰρ γέγονε, διὰ Χριστοῦ
πάντως· οὐδὲ αὐτὸς ἀρνήσομαι. εἰ
δὲ οὐ γέγονε, πῶς ἢ τῶν πάντων ἕν,
ἢ διὰ Χριστοῦ; παῦσαι οὖν καὶ τὸν
πατέρα κακῶς τιμῶν κατὰ τοῦ μονογενοῦς,
κακὴ δὲ τιμὴ κτίσμα διδόντα τὸ
τιμιώτερον ἀποστερεῖν υἱόν, καὶ τὸν
υἱὸν κατὰ τοῦ πνεύματος. οὐ γὰρ
ὁμοδούλου δημιουργός, ἀλλ᾿ ὁμοτίμῳ
συνδοξαζόμενος. μηδὲν μετὰ σεαυτοῦ
θῇς τῆς τριάδος, μὴ τῆς τριάδος
ἐκπέσῃς. μηδενὶ περικόψῃς τὴν μίαν
φύσιν καὶ ὁμοίως σεβάσμιον, ὡς ὅ τι
ἂν τῶν τριῶν καθέλῃς, τὸ πᾶν ἔσῃ
καθῃρηκώς, μᾶλλον δὲ τοῦ παντὸς
ἐκπεπτωκώς. βέλτιον μικρὰν τῆς
ἑνώσεως φαντασίαν λαβεῖν, ἢ παντελῆ
τολμῆσαι δυςσέβειαν.
|
12.
Αλλά ποιος προσκύνησε ποτέ το Πνεύμα;
ίσχυρίζεται (ο αιρετικός). Ποιος (από
τους αγίους) της Παλαιάς ή της Καινής
Διαθήκης; Ποιος προσευχήθηκε σ' αυτό;
Πού είναι γραμμένο ότι πρέπει να το
προσκυνούμε ή να προσευχόμαστε σ'
αυτό; Και από πού το έχεις πάρει; Την
πιο πλήρη αιτιολόγηση θα τη δώσουμε
αργότερα, όταν συζητήσουμε για τις
αλήθειες της πίστεως που δεν απαντουν
στην Γραφή. Τώρα θα είναι αρκετό να
πούμε μόνο αυτό: Το Πνεύμα είναι αυτό,
μέσα από το οποίο προσκυνούμε τον Θεό
και με τη βοήθεια του οποίου προσευχόμαστε.
Διότι Πνεύμα λέγει η Γραφή πως είναι
ο Θεός και αυτοί που τον λατρεύουν
πρέπει να τον λατρεύουν με τη δύναμη
του Πνεύματος, που φανερώνει την
αλήθεια. Και αλλού λέγει πάλι η Γραφή:
Εμείς δεν ξέρουμε ούτε τι ούτε πώς να
προσευχηθούμε. Το Πνεύμα όμως μεσιτεύει
το ίδιο στο Θεό για μας με στεναγμούς
που δεν μπορούν να εκφραστούν με
λέξεις. Και αλλού: Θα προσευχηθώ με το
Πνεύμα, θα προσευχηθώ και με το νου,
δηλαδή με το νου και το Πνεύμα. Το να
προσκυνώ λοιπόν το Πνεύμα ή να
προσεύχομαι, δεν μου φαίνεται ότι
είναι τίποτε άλλο παρα το ότι το ίδιο
το Πνεύμα προσφέρει στον εαυτό του
την προσευχή και την προσκύνηση, Ποιος
από τους ένθεους και από αυτούς, που
γνωρίζουν πολύ καλό, δεν θα επαινούσε
αυτό το πράγμα, ότι δηλαδή η προσκύνηση
του ενός, και των τριών είναι προσκύνηση,
αφού είναι ομότιμη και στα τρία πρόσωπα
η αξία και η θεότητα; Και βέβαια ούτε
εκείνο που λέγεται στη Γραφή θα φοβηθώ,
ότι δηλαδή τα πάντα έχουν γίνει μέσω
του Υιού, σαν να ήταν ένα από τα πάντα
και το άγιο Πνεύμα. Διότι, τα πάντα όσα
έχουν γίνει λέγει η Γραφή, όχι απλώς
τα πάντα χωρίς περιορισμό. Ούτε βέβαια
περιλαμβάνεται ο Πατέρας, ούτε όσα
δεν έχουν γίνει. Απόδειξε πρώτα ότι
έχει γίνει μέσα στο χρόνο, και τότε
απόδοσέ το στον Υιό και συναρίθμησέ
το με τα κτίσματα. Όσο εσύ δεν το
αποδεικνύεις, αυτή η περιεκτική φράση
δεν θα σε βοηθήσει στην ασέβειά σου.
Διότι αν έχει γίνει, οπωσδήποτε δια
του Χριστού έχει γίνει. Ούτε εγώ ο
ίδιος θα το αρνηθώ. Εάν όμως δεν έχει
γίνει, πώς είναι ένα από τα πάντα ή
έχει γίνει μέσω του Χριστού; Σταμάτα
λοιπόν ν' ατιμάζεις και τον Πατέρα
περιφρονώντας το Μονογενή Υιό του -
διότι είναι ατιμία για τον Πατέρα,
θεωρώντας κτίσμα το ύψιστο (τον Υιό),
να τον στερείς από τον Υιό Του -και τον
Υιό περιφρονώντας το Πνεύμα. Διότι (ο
Υιός) δεν είναι δημιουργός κάποιου
δούλου όμοιου μ' αυτόν, αλλ' αυτός που
συνδοξάζεται με τον ομότιμό του, το
Πνεύμα. Τίποτε από την αγία Τριάδα να
μη βάλλεις στην ίδια κατηγορία με
σένα, για να μην πέσεις εσύ από την
Τριάδα. Και με κανένα τρόπο να μην
περικόψεις τη μία φύση και εξίσου άξια
σεβασμού, διότι αν κάτι καθαιρέσεις
από τα τρία πρόσωπα, θα έχεις καθαιρέσει
μαζί του το σύνολο, ή μάλλον θα έχεις
ξεπέσει εσύ απ' όλα. Καλύτερα να
σχηματίσεις μία ατελή ιδέα για τον
τρόπο της ενώσεως, παρά ν' αποτολμήσεις
μια τόσο μεγάλη ασέβεια.
|
13.
Ἥκει δὲ ἡμῖν ὁ λόγος ἐπ᾿ αὐτὸ τὸ
κεφάλαιον· καὶ στένω μέν, ὅτι πάλαι
τεθνηκὸς ζήτημα, καὶ τῇ πίστει
παραχωρῆσαν, νῦν ἀνακαινίζεται·
στῆναι δὲ ὅμως ἀναγκαῖον πρὸς τοὺς
λογολέσχας, καὶ μὴ ἐρήμην ἁλῶναι,
λόγον ἔχοντας, καὶ συνηγοροῦντας
πνεύματι. εἰ θεός, φασι, καὶ θεός, καὶ
θεός, πῶς οὐχὶ τρεῖς θεοί; ἢ πῶς οὐ
πολυαρχία τὸ δοξαζόμενον; ταῦτα
τίνες; οἱ τελεώτεροι τὴν ἀσέβειαν,
ἢ καὶ οἱ τῆς δευτέρας μερίδος, λέγω
δὲ τοὺς περὶ τὸν υἱόν πως εὐγνώμονας;
ὁ μὲν γὰρ κοινός μοι πρὸς ἀμφοτέρους
λόγος, ὁ δὲ πρὸς τούτους ἴδιος. ὁ
μὲν οὖν πρὸς τούτους τοιοῦτος. τί
φατε τοῖς τριθείταις ἡμῖν οἱ τὸν
υἱὸν σέβοντες, εἰ καὶ τοῦ πνεύματος
ἀφεστήκατε; ὑμεῖς δὲ οὐ διθεῖται;
εἰ μὲν γὰρ ἀρνεῖσθε καὶ τοῦ
μονογενοῦς τὴν προσκύνησιν, σαφῶς
τέταχθε μετὰ τῶν ἐναντίων· καὶ τί
φιλανθρωπευόμεθα πρὸς ὑμᾶς ὡς οὐ
πάντῃ νενεκρωμένους; εἰ δὲ σέβεσθε,
καὶ μέχρι τούτου διάκεισθε σωτηρίως,
ὑμᾶς ἐρωτήσομεν· τίς ὁ λόγος τῆς
διθείας ὑμῖν, ἂν τοῦτο ἐγκαλῆσθε;
εἰ ἔστι λόγος συνέσεως, ἀποκρίθητε,
δότε καὶ ἡμῖν ὁδὸν ἀποκρίσεως. οἷς
γὰρ ἂν ὑμεῖς τὴν διθείαν ἀποκρούσησθε
λόγοις, οὗτοι καὶ ἡμῖν κατὰ τῆς
τριθείας ἀρκέσουσι. καὶ οὕτω νικῶμεν,
ὑμῖν τοῖς κατηγόροις συνηγόροις
χρώμενοι· οὗ τί γενναιότερον;
|
13.
Έφτασε όμως ο λόγος μας και σε αυτό το
ουσιαστικό κεφάλαιο• και στενάζω
βέβαια, διότι ζήτημα το οποίο είχε
σβήσει από παλιά και είχε υποχωρήσει
μπροστά στην αλήθεια, τώρα αναζωπυρώνεται.
Είναι ανάγκη όμως ν'αντιταχθοϋμε στους
φλύαρους και να μη νικηθούμε λόγω της
απουσίας μας, με το να έχουμε λόγο και
να συνηγορούμε υπέρ του Πνεύματος.
Εάν, λέγει, υπάρχει Θεός και Θεός καί
Θεός, πώς δεν υπάρχουν τρεις Θεοί; Και
πώς αυτό που δοξολογείται, δεν είναι
πολυαρχία; Ποιοί είναι αυτοί που λένε
τέτοια πράγματα; Εκείνοι, oι οποίοι
είναι τελειότεροι στην ασέβεια, ή και
εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη
κατηγορία, εννοώ δηλαδή αυτούς που
είναι κάπως σώφρονες σχετικά με τον
Υιό; Η μία μου απάντηση θα είναι κοινή
και για τους δύο, η άλλη μου απάντηση
θα είναι ιδιαίτερη για τους δεύτερους.
Η απάντησή μου λοιπόν προς τους
τελευταίους είναι αυτή: Τι λέτε σε μας
τους τριθεΐτες εσείς που σέβεστε τον
Υιό, αλλά επαναστατήσατε κατα του
Πνεύματος; Εσείς δεν είσαστε διθεΐτες;
Εάν επιπλέον αρνείσθε και την προσκύνηση
του Μονογενούς, έχετε σαφώς ταχθεί με
το μέρος των αντιπάλων. Και τότε γιατί
να σας φερόμαστε φιλάνθρωπα σαν τάχα
να μην είσαστε εντελώς νεκρωμένοι; Αν
όμως σέβεσθε τον Υιό και πιστεύετε
ορθα και σωτήρια μέχρι αυτό το σημείο,
τότε θα σας ρωτήσουμε: Ποιος είναι ο
λόγος της διθεΐας σας, αν κατηγορηθείτε
γι' αυτό; Εαν υπάρχει κάποια απάντηση
συνετή, αποκριθείτε και δείξτε και σε
μας τον τρόπο ν' απαντάμε. Διότι με
όποια επιχειρήματα θ' αποκρούσετε
εσείς την διθεΐα, αυτά θ' αρκέσουν και
σε μας για ν' αποκρούσουμε τήν τριθεΐα.
Κι έτσι θα νικάμε χρησιμοποιώντας
εσάς τους κατήγορους ως συνήγορους.
Τι πιο γενναίο απ' αυτό;
|
14.
Ὁ δὲ κοινὸς ἡμῖν πρὸς ἀμφοτέρους
τίς ἀγών τε καὶ λόγος; ἡμῖν εἷς θεός,
ὅτι μία θεότης· καὶ πρὸς ἑν τὰ ἐξ
αὐτοῦ τὴν ἀναφορὰν ἔχει, κἂν τρία
πιστεύηται. οὐ γὰρ τὸ μὲν μᾶλλον,
τὸ δὲ ἧττον θεός· οὐδὲ τὸ μὲν
πρότερον, τὸ δὲ ὕστερον· οὐδὲ
βουλήσει τέμνεται, οὐδὲ δανάμει
μερίζεται, οὐδέ τι τῶν ὅσα τοῖς
μεριστοῖς ὑπάρχει, κἀνταῦθα λαβεῖν
ἐστίν· ἀλλὰ ἀμέριστος ἐν μεμερισμένοις,
εἰ δεῖ συντόμως εἰπεῖν, ἡ θεότης·
καὶ οἷον ἐν ἡλίοις τρισὶν ἐχομένοις
ἀλλήλων, μία τοῦ φωτὸς σύγκρασις.
ὅταν μὲν οὖν πρὸς τὴν θεότητα
βλέψωμεν, καὶ τὴν πρώτην αἰτίαν, καὶ
τὴν μοναρχίαν, ἑν ἡμῖν τὸ φανταζόμενον·
ὅταν δὲ πρὸς τὰ ἐν οἷς ἡ θεότης,
καὶ τὰ ἐκ τῆς πρώτης αἰτίας ἀχρόνως
ἐκεῖθεν ὄντα καὶ ὁμοδόξως, τρία τὰ
προσκυνούμενα.
|
14.
Αλλά πώς θ' αγωνιστούμε και θ' αποκριθούμε
ενάντια και στους δύο; Για μας ένας
Θεός υπάρχει, διότι μία είναι η θεότητα.
Και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα
από αυτό, ακόμη κι αν θεωρούνται τρία.
Διότι δεν είναι άλλο από τα πρόσωπα
περισσότερο Θεός και άλλο λιγότερο
Θεός ούτε υπάρχει άλλο προγενέστερο
και άλλο μεταγενέστερο• ούτε χωρίζονται
ως προς το θέλημα, ούτε διαιρούνται
ως προς τη δύναμη. Ούτε είναι δυνατόν
να βρίσκει κανένας σ' αυτά, κάτι απ'
αυτά που ύπάρχουν στα κτιστά όντα, που
μπορούν να διαχωριστούν. Αλλά εάν
πρέπει να εκφραστούμε με συντομία, η
θεότητα είναι αδιαίρετη, αν και
διακρίνεται σε πρόσωπα. Και όπως
συμβαίνει με τρεις ήλιους oι οποίοι
είναι ενωμένοι μεταξύ τους: μία είναι
η έκχυση του φωτός. Οταν λοιπόν
αναβλέψουμε προς τη θεότητα και την
πρώτη αιτία και τη μοναρχία, ένα είναι
αυτό που μας εμφανίζεται. Όταν πάλι
αναβλέψουμε σ'αυτά, στα οποία ενυπάρχει
η θεότητα και τα οποία προέρχονται
αχρόνως από την πρώτη αιτία έχοντας
την ίδια δόξα, τότε τρία είναι τα
προσκυνούμενα.
|
15.
Τί δαί, οὐχὶ καὶ παρ᾿ Ἕλλησι, φαῖεν
ἄν, μία θεότης, ὡς οἱ τὰ τελεώτερα
παρ᾿ ἐκείνοις φιλοσοφοῦντες, καὶ
παρ᾿ ἡμῖν ἀνθρωπότης μία, τὸ γένος
ἅπαν; ἀλλ᾿ ὅμως θεοὶ πολλοί, καὶ
οὐχ εἷς, ὡς δὴ καὶ ἄνθρωποι; ἀλλ᾿
ἐκεῖ μὲν ἡ κοινότης τὸ ἑν ἔχει
μόνον ἐπινοίᾳ θεωρητόν· τὰ δὲ καθ᾿
ἕκαστον πλεῖστον ἀλλήλων καὶ τῷ
χρόνῳ καὶ τοῖς πάθεσι καὶ τῇ δυνάμει
μεμερισμένα. ἡμεῖς τε γὰρ οὐ σύνθετοι
μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀντίθετοι καὶ
ἀλλήλοις καὶ ἡμῖν αὐτοῖς, οὐδὲ
ἐπὶ μιᾶς ἡμέρας οἱ αὐτοὶ καθαρῶς
μένοντες, μὴ ὅτι τὸν ἅπαντα βίον,
ἀλλὰ καὶ σώμασι καὶ ψυχαῖς ἀεὶ
ῥέοντες τε καὶ μεταπίπτοντες. οὐκ
οἶδα δέ, εἰ μὴ καὶ ἄγγελοι καὶ πᾶσα
φύσις ἡ ἄνω μετὰ τὴν τριάδα, κἂν
ἁπλοῖ τινὲς ὦσι, καὶ πρὸς τὸ καλὸν
παγιώτεροι τῇ πρὸς τὸ ἄκρον καλὸν
ἐγγύτητι.
|
15.
Όμως, τι θα ισχυρίζονταν, δεν υπάρχει
και στους Έλληνες μία θεότητα, όπως
διδάσκουν όσοι από εκείνους φιλοσοφούν
βαθύτερα, και για μας δεν υπάρχει μία
ανθρωπότητα, όλο δηλαδή το ανθρώπινο
γένος; Αλλά όμως υπάρχουν γι' αυτούς
πολλοί θεοί και όχι ένας, όπως και
άνθρωποι πολλοί; Εκεί όμως το ένα
μπορεί η κοινωνία να το φανταστεί μόνο
με τη σκέψη• τα δε επιμέρους άτομα
είναι διαχωρισμένα στον ύψιστο βαθμό
μεταξύ τους και ως προς το χρόνο και
ως προς τα πάθη και ως προς τη δύναμη.
Διότι εμείς oι άνθρωποι δεν είμαστε
μόνο σύνθετοι, αλλά και αντίθετοι και
μεταξύ μας αλλά και με τον ίδιο μας
τον εαυτό, μη παραμένοντας απόλυτα οι
ίδιοι ούτε και για μια μέρα, αλλά όχι
όλη τη ζωή μας, αλλά και σωματικά και
ψυχικά συνεχώς αλλάζουμε και
μεταβαλλόμαστε. Δεν ξέρω μάλιστα,
μήπως και oι άγγελοι (μεταβάλλονται)
και όλη η ανώτερη φύση μετά την Τριάδα,
έστω κι αν μερικοί είναι απλοί και
περισσότερο παγιωμένοι προς το καλό,
επειδή είναι πλησίον του ύψιστου
Αγαθού.
|
16.
Οἵ τε παρ᾿ Ἑλλήνων σεβόμενοι θεοί
τε καὶ δαίμονες, ὡς αὐτοὶ λέγουσιν,
οὐδὲν ἡμῶν δέονται κατηγόρων, ἀλλὰ
τοῖς σφῶν αὐτῶν ἁλίσκονται θεολόγοις,
ὡς μὲν ἐμπαθεῖς, ὡς δὲ στασιώδεις,
ὅσων δὲ κακῶν γέμοντες καὶ μεταβολῶν,
καὶ οὐ πρὸς ἀλλήλους μόνον ἀλλὰ
καὶ πρὸς τὰς πρώτας αἰτίας ἀντιθέτως
ἔχοντες, οὓς δὴ καὶ Ὠκεανούς, καὶ
Τηθύας, καὶ Φάνητας, καὶ οὐκ οἶδα
οὕς τινας ὀνομάζουσι· καὶ τελευταῖόν
τινα θεὸν μισότεκνον διὰ φιλαρχίαν,
πάντας καταπίνοντα τοὺς ἄλλους ἐξ
ἀπληστίας, ἵνα γένηται πάντων ἀνδρῶν
τε θεῶν τε πατήρ, δυστυχῶς ἐσθιομένων
καὶ ἐμουμένων. εἰ δὲ ταῦτα μῦθοι
καὶ ὑπόνοιαί τινες, ὡς αὐτοί φασι,
τὸ αἰσχρὸν τοῦ λόγου διαδιδράσκοντες,
τί φήσουσι πρὸς τό, Τριχθὰ δὲ πάντα
δέδασται, καὶ τὸ ἄλλον ἄλλῳ τινὶ
τῶν ὄντων ἐπιστατεῖν, διηρημένους
καὶ ταῖς ὕλαις καὶ τοῖς ἀξιώμασι;
τὸ δὲ ἡμέτερον οὐ τοιοῦτον· οὐδὲ
αὕτη μερὶς τῷ Ἰακώβ, φησιν ὁ ἐμὸς
θεολόγος· ἀλλὰ τὸ ἑν ἕκαστον αὐτῶν
ἔχει πρὸς τὸ συγκείμενον οὐχ ἧττον
ἢ πρὸς ἑαυτό, τῷ ταὐτῷ τῆς οὐσίας
καὶ τῆς δυνάμεως. καὶ οὗτος ὁ τῆς
ἑνώσεως λόγος, ὅσον ἐφ᾿ οἷς ἡμεῖς
κατειλήφαμεν. εἰ μὲν οὖν οὗτος
ἰσχυρὸς ὁ λόγος, τῷ θεῷ χάρις τῆς
θεωρίας· εἰ δὲ μή, ζητῶμεν τὸν
ἰσχυρότερον.
|
|
17.
Τοὺς δὲ σοὺς λόγους οὐκ οἶδα πότερον
παίζοντος εἶναι φήσομεν, ἢ σπουδάζοντος,
οἷς ἀναιρεῖς ἡμῶν τὴν ἕνωσιν. τίς
γὰρ δὴ καὶ ὁ λόγος; τὰ ὁμοούσια
συναριθμεῖται, φῄς· συναρίθμησιν
λέγων τὴν εἰς ἀριθμὸν ἕνα συναίρεσιν·
οὐ συναριθμεῖται δὲ τὰ μὴ ὁμοούσια·
ὥστε ὑμεῖς μὲν οὐ φεύξεσθε τὸ λέγειν
τρεῖς θεοὺς κατὰ τὸν λόγον τοῦτον·
ἡμῖν δὲ οὐδὲ εἷς κίνδυνος· οὐ γὰρ
ὁμοούσια λέγομεν. σὺ μὲν οὖν ἀπήλλαξας
σεαυτὸν πραγμάτων μιᾷ φωνῇ, καὶ τὴν
κακὴν νίκην νενίκηκας· ὅμοιόν τι
ποιήσας τοῖς διὰ θανάτου φόβον
ἀπαγχομένοις. ἵνα γὰρ μὴ κάμῃς τῇ
μοναρχίᾳ συνιστάμενος, ἠρνήσω θεότητα,
καὶ προδέδωκας τοῖς ἐχθροῖς τὸ
ζητούμενον. ἐγὼ δὲ κἄν τι δέῃ καμεῖν,
οὐ προήσομαι τὸ προσκυνούμενον.
ἐνταῦθα δὲ οὐδὲ ὁρῶ τίς ὁ πόνος.
|
|
18.
Συναριθμεῖται, φής, τὰ ὁμοούσια· τὰ
δὲ οὐχ οὕτως ἔχοντα μοναδικὴν ἔχει
τὴν δήλωσιν. πόθεν σοι τοῦτο, καὶ
παρὰ τίνων δογματιστῶν καὶ μυθολόγων;
ἢ ἀγνοεῖς, ὅτι πᾶς ἀριθμὸς τῆς
ποσότητος τῶν ὑποκειμένων ἐστὶ
δηλωτικός, οὐ τῆς φύσεως τῶν πραγμάτων;
ἐγὼ δὲ οὕτως ἀρχαίως ἔχω, μᾶλλον
δὲ ἀμαθῶς, ὥστε τρία μὲν ὀνομάζω
τὰ τοσαῦτα τῷ ἀριθμῷ, κἂν διέστηκε
τὴν φύσιν· ἑν δέ, καὶ ἕν, καὶ ἕν,
ἄλλως τὰς τοσαύτας μονάδας, κἂν τῇ
οὐσίᾳ συνάπτωνται, οὐ πρὸς τὰ
πράγματα μᾶλλον ἀφορῶν, ἢ τὸ πόσον
τῶν πραγμάτων, καθ᾿ ὧν ἡ ἀρίθμησις.
ἐπεὶ δὲ λίαν περιέχῃ τοῦ γράμματος,
καίτοι γε πολεμῶν τῷ γράμματι, ἐκεῖθέν
μοι λάβε τὰς ἀποδείξεις. τρία ἐν ταῖς
παροιμίαις ἐστίν, ἃ εὐόδως πορεύεται,
λέων, καὶ τράγος, καὶ ἀλεκτρυών· καὶ
βασιλεὺς δημηγορῶν ἐν ἔθνει τὸ
τέταρτον· ἵνα μὴ λέγω τὰς ἄλλας ἐκεῖ
τετράδας ἀριθμουμένας, τῇ δὲ φύσει
διηρημένας. καὶ δύο τῷ Μωυσεῖ χερουβὶμ
εὑρίσκω μοναδικῶς ἀριθμούμενα. πῶς
οὖν ἢ ἐκεῖνα τρία, κατὰ τὴν σὴν
τεχνολογίαν, τοσοῦτον ἀλλήλων
ἀπερρηγμένα ταῖς φύσεσιν· ἢ ταῦτα
μοναδικά, τοσοῦτον ἀλλήλοις ὁμοφυῆ
καὶ συγκείμενα; εἰ γὰρ λέγοιμι θεὸν
καὶ μαμωνᾶν δύο κυρίους εἰς ἑν
ἀριθμουμένους, τοσούτῳ μακρὰν ὄντας
ἀλλήλων, τάχα ἂν καὶ μᾶλλον γελασθείην
τῆς συναριθμήσεως.
|
|
19.
Ἀλλ᾿ ἐμοί, φησιν, ἐκεῖνα συναριθμούμενα
λέγεται, καὶ τῆς αὐτῆς οὐσίας, οἷς
συνεκφωνεῖται καταλλήλως καὶ τὰ
ὀνόματα· οἷον, ἄνθρωποι τρεῖς, καὶ
θεοὶ τρεῖς, οὐχὶ τρία τάδε καὶ τάδε.
τίς γὰρ ἡ ἀντίδοσις; τοῦτο νομοθετοῦντός
ἐστι τοῖς ὀνόμασιν, οὐκ ἀληθεύοντος.
ἐπεὶ κἀμοὶ Πέτρος, καὶ Παῦλος, καὶ
Ἰωάννης, οὐ τρεῖς, οὐδὲ ὁμοούσιοι,
ἕως ἂν μὴ τρεῖς Πέτροι, καὶ τρεῖς
Παῦλοι, καὶ Ἰωάνναι τοσοῦτοι λέγονται.
ὃ γὰρ σὺ τετήρηκας ἐπὶ τῶν γενικωτέρων
ὀνομάτων, τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἀπαιτήσομεν
ἐπὶ τῶν εἰδικωτέρων κατὰ τὴν σὴν
ἀνάπλασιν. ἢ ἀδικήσεις, μὴ διδοὺς
ὅπερ εἴληφας; τί δὲ ὁ Ἰωάννης, τρεῖς
εἶναι τοὺς μαρτυροῦντας λέγων ἐν
ταῖς καθολικαῖς, τὸ πνεῦμα, τὸ ὕδωρ,
τὸ αἷμα; ἆρά σοι ληρεῖν φαίνεται,
πρῶτον μὲν ὅτι τὰ μὴ ὁμοούσια
συναριθμῆσαι τετόλμηκεν, ὃ τοῖς
ὁμοουσίοις σὺ δίδως, τίς γὰρ ἂν εἴποι
ταῦτα μιᾶς οὐσίας; δεύτερον δὲ ὅτι
μὴ καταλλήλως ἔχων ἀπήντησεν, ἀλλὰ
τὸ τρεῖς ἀρρενικῶς προθείς, τὰ τρία
οὐδετέρως ἐπήνεγκε, παρὰ τοὺς σοὺς
καὶ τῆς σῆς γραμματικῆς ὅρους καὶ
νόμους; καίτοι τί διαφέρει, ἢ τρεῖς
προθέντα ἑν καὶ ἑν καὶ ἑν ἐπενεγκεῖν,
ἢ ἕνα καὶ ἕνα καὶ ἕνα λέγοντα μὴ
τρεῖς ἀλλὰ τρία προσαγορεύειν; ὅπερ
αὐτὸς ἀπαξιοῖς ἐπὶ τῆς θεότητος.
τί δέ σοι ὁ καρκίνος, τό τε ζῶον, τό
τε ὄργανον, ὅ τε ἀστήρ; τί δὲ ὁ κύων,
ὅ τε χερσαῖος, καὶ ὁ ἔνυδρος, καὶ ὁ
οὐράνιος; οὐ τρεῖς λέγεσθαί σοι
δοκοῦσι καρκίνοι καὶ κύνες; πάντως
γε. ἆρα οὖν παρὰ τοῦτο καὶ ὁμοούσιοι;
τίς φήσει τῶν νοῦν ἐχόντων; ὁρᾷς
ὅπως σοι διαπέπτωκεν ὁ περὶ τῆς
συναριθμήσεως λόγος, τοσούτοις
ἐληλεγμένος; εἰ γὰρ μήτε τὰ ὁμοούσια
πάντως συναριθμεῖται, καὶ συναριθμεῖται
τὰ μὴ ὁμοούσια, ἥ τε τῶν ὀνομάτων
συνεκφώνησις ἐπ᾿ ἀμφοῖν, τί σοι
πλέον ὧν ἐδογμάτισας;
|
|
20.
Σκοπῶ δὲ κἀκεῖνο, καὶ ἴσως οὐκ ἔξω
λόγου. τὸ ἑν καὶ τὸ ἑν οὐκ εἰς δύο
συντίθεται; τὰ δύο δὲ οὐκ εἰς ἑν καὶ
ἑν ἀναλύεται; δῆλον ὅτι. εἰ οὖν
ὁμοούσια μὲν τὰ συντιθέμενα κατὰ
τὸν σὸν λόγον, ἑτεροούσια δὲ τὰ
τεμνόμενα, τί συμβαίνει; τὰ αὐτὰ
ὁμοούσιά τε εἶναι καὶ ἑτεροούσια.
γελῶ σου καὶ τὰς προαριθμήσεις, καὶ
τὰς ὑπαριθμήσεις, αἷς σὺ μέγα φρονεῖς,
ὥσπερ ἐν τῇ τάξει τῶν ὀνομάτων
κειμένων τῶν πραγμάτων. εἰ γὰρ τοῦτο,
τί κωλύει κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον,
ἐπειδὴ τὰ αὐτὰ καὶ προαριθμεῖται
καὶ ὑπαριθμεῖται παρὰ τῇ θείᾳ γραφῇ
διὰ τὴν ἰσοτιμίαν τῆς φύσεως, αὐτὰ
ἑαυτῶν εἶναι τιμιώτερά τε καὶ
ἀτιμότερα; ὁ δὲ αὐτός μοι καὶ περὶ
τῆς Θεὸς φωνῆς καὶ Κύριος λόγος·
ἔτι δὲ τῶν προθέσεων, τῆς ἐξ οὗ, καὶ
δι᾿ οὗ, καὶ ἐν ᾧ, αἷς σὺ κατατεχνολογεῖς
ἡμῖν τὸ θεῖον, τὴν μὲν τῷ πατρὶ
διδούς, τὴν δὲ τῷ υἱῷ, τὴν δὲ τῷ
ἁγίῳ πνεύματι. τί γὰρ ἂν ἐποίησας,
παγίως ἑκάστου τούτων ἑκάστῳ
νενεμημένου ὁπότε πάντων πᾶσι
συντεταγμένων, ὡς δῆλον τοῖς
φιλοπόνοις, τοσαύτην σὺ διὰ τούτων
εἰσάγεις καὶ τῆς ἀξίας καὶ τῆς
φύσεως ἀνισότητα; ἀπόχρη καὶ ταῦτα
τοῖς μὴ λίαν ἀγνώμοσιν. ἐπειδὴ δέ
σε τῶν χαλεπῶν ἐστίν, ἅπαξ ἐπιπηδήσαντα
τῷ πνεύματι, τῆς φορᾶς σχεθῆναι,
ἀλλὰ μή, καθάπερ τῶν συῶν τοὺς
θρασυτέρους, εἰς τέλος φιλονεικεῖν,
καὶ πρὸς τὸ ξίφος ὠθίζεσθαι, μέχρις
ἂν πᾶσαν εἴσω τὴν πληγὴν ὑπολάβῃς,
φέρε, σκεψώμεθα τίς ἔτι σοι λείπεται
λόγος.
|
|
21.
Πάλιν καὶ πολλάκις ἀνακυκλεῖς ἡμῖν
τὸ ἄγραφον. ὅτι μὲν οὖν οὐ ξένον
τοῦτο, οὐδὲ παρείσακτον, ἀλλὰ καὶ
τοῖς πάλαι καὶ τοῖς νῦν γνωριζόμενον
καὶ παραγυμνούμενον, δέδεικται μὲν
ἤδη πολλοῖς τῶν περὶ τούτου
διειληφότων, ὅσοι μὴ ῥᾳθύμως μηδὲ
παρέργως ταῖς θείαις γραφαῖς
ἐντυχόντες, ἀλλὰ διασχόντες τὸ
γράμμα καὶ εἴσω παρακύψαντες, τὸ
ἀπόθετον κάλλος ἰδεῖν ἠξιώθησαν,
καὶ τῷ φωτισμῷ τῆς γνώσεως
κατηυγάσθησαν. δηλώσωμεν δὲ καὶ ἡμεῖς
ἐξ ἐπιδρομῆς, ὅσον ἐνδέχεται, τοῦ
μὴ δοκεῖν εἶναι περιττοί τινες, μηδὲ
φιλοτιμότεροι τοῦ δέοντος, ἐποικοδομοῦντες
ἐπὶ θεμέλιον ἀλλότριον. εἰ δὲ τὸ
μὴ λίαν σαφῶς γεγράφθαι θεὸν μηδὲ
πολλάκις ὀνομαστί, ὥσπερ τὸν πατέρα
πρότερον καὶ τὸν υἱὸν ὕστερον,
αἴτιόν σοι γίνεται βλασφημίας, καὶ
τῆς περιττῆς ταύτης γλωσσαλγίας καὶ
ἀσεβείας, ἡμεῖς σοι λύσομεν ταύτην
τὴν βλάβην, μικρὰ περὶ πραγμάτων καὶ
ὀνομάτων καὶ μάλιστα παρὰ τῇ τῆς
γραφῆς συνηθείᾳ φιλοσοφήσαντες.
|
21.
Πολλές φορές και πάλι επανέρχεσαι και
μας κατηγορείς ότι δεν στηριζόμαστε
στην αγία Γραφή (για να καταδείξουμε
τη θεότητα του Πνεύματος). Ότι βέβαια
δεν είναι ξένο το Πνεύμα, ούτε παρείσακτο,
αλλά και στους αγίους της Παλαιάς
Διαθήκης και στους σημερινούς
φανερώνεται και αποκαλύπτεται, έχει
ήδη αποδειχθεί από πολλούς, oι οποίοι
ασχολήθηκαν μ' αυτό, όσοι βέβαια αφού
μελέτησαν όχι με ραθυμία ή έπιπολαιδτητα
τις θείες γραφές, αλλά διέσχισαν το
«γράμμα» και έσκυψαν να δουν μέσα από
αυτό, αξιώθηκαν να δουν την κρυμμένη
ομορφιά και καταυγάσθηκαν από το
φωτισμό της γνώσεως(4).
|
22.
Τῶν πραγμάτων τὰ μὲν οὐκ ἔστι,
λέγεται δέ· τὰ δὲ ὄντα οὐ λέγεται·
τὰ δὲ οὔτε ἔστιν, οὔτε λέγεται· τὰ
δὲ ἄμφω, καὶ ἔστι, καὶ λέγεται. τούτων
ἀπαιτεῖς με τὰς ἀποδείξεις; παρασχεῖν
ἕτοιμος. ὑπνοῖ τῇ γραφῇ θεός, καὶ
γρηγορεῖ, καὶ ὀργίζεται, καὶ βαδίζει,
καὶ θρόνον ἔχει τὰ χερουβίμ· καίτοι
πότε γέγονεν ἐμπαθής; πότε δὲ σῶμα
θεὸν ἀκήκοας; τοῦτο οὐκ ὂν ἀνεπλάσθη.
ὠνομάσαμεν γάρ, ὡς ἡμῖν ἐφικτόν, ἐκ
τῶν ἡμετέρων τὰ τοῦ θεοῦ. τὸ μὲν
ἠρεμεῖν αὐτὸν ἀφ᾿ ἡμῶν, καὶ οἷον
ἀμελεῖν, δι᾿ ἃς αὐτὸς οἶδεν αἰτίας,
ὑπνοῦν. τὸ γὰρ ἡμέτερον ὑπνοῦν
τοιοῦτον, ἀνενέργητόν τε καὶ ἄπρακτον.
τὸ δὲ ἀθρόως εὖ ποιεῖν ἐκ μεταβολῆς,
γρηγορεῖν. ὕπνου γὰρ λύσις ἐγρήγορσις,
ὥσπερ ἀποστροφῆς ἐπίσκεψις. τὸ δὲ
κολάζειν ὀργίζεσθαι πεποιήκαμεν·
οὕτω γὰρ ἡμῖν ἐξ ὀργῆς ἡ κόλασις.
τὸ δὲ νῦν μὲν τῇδε, νῦν δὲ τῇδε
ἐνεργεῖν, βαδίζειν. ἡ γὰρ ἀπ᾿ ἄλλου
πρὸς ἄλλο μετάβασις, βαδισμός. τὸ δὲ
ἀναπαύεσθαι ταῖς ἁγίαις δυνάμεσι,
καὶ οἷον ἐμφιλοχωρεῖν, καθέζεσθαι
καὶ θρονίζεσθαι. καὶ τοῦτο ἡμέτερον.
οὐδενὶ γὰρ οὕτως ὡς τοῖς ἁγίοις
τὸ θεῖον ἐναναπαύεται. τὸ δὲ
ὀξυκίνητον, πτῆσιν· τὴν δὲ ἐπισκοπήν,
πρόςωπον· τὸ διδόναι δὲ καὶ προσίεσθαι,
χεῖρα· καὶ ἄλλη τις ὅλως τῶν τοῦ
θεοῦ δυνάμεων ἢ ἐνεργειῶν ἄλλο τι
τῶν σωματικῶν ἡμῖν ἀνεζωγράφησεν.
|
|
23.
Πάλιν σὺ πόθεν τὸ ἀγέννητον λαβὼν
ἔχεις, ἢ τὸ ἄναρχον, τὰς σὰς
ἀκροπόλεις, ἢ καὶ ἡμεῖς τὸ ἀθάνατον;
δεῖξον ταῦτα ὀνομαστί, ἢ ἀθετήσομεν,
ἐπειδὴ οὐ γέγραπται, ἢ διαγράψομεν.
καὶ τέθνηκας ἐκ τῶν σῶν ὑποθέσεων,
καθαιρεθέντων σοι τῶν ὀνομάτων, καὶ
τοῦ τείχους τῆς καταφυγῆς ἐφ᾿ ᾧ
ἐπεποίθεις. ἢ δῆλον ὅτι ἐκ τῶν ταῦτα
συναγόντων, κἂν μὴ ταῦτα λέγηται;
τίνων τούτων; Ἐγώ εἰμι πρῶτος καὶ
ἐγὼ μετὰ ταῦτα. καί, Πρὸ ἐμοῦ οὐκ
ἔστιν ἄλλος θεὸς καὶ μετ᾿ ἐμὲ οὐκ
ἔσται. ὅλον γὰρ τὸ ἔστιν ἐμόν· οὔτε
ἠργμένον, οὔτε παυσόμενον. ταῦτα
λαβών, τὸ μὲν μὴ εἶναί τι πρὸ αὐτοῦ,
μηδὲ πρεσβυτέραν αἰτίαν ἔχειν,
ἄναρχον προσηγόρευσας, καὶ ἀγέννητον·
τὸ δὲ μὴ στήσεσθαι τοῦ εἶναι, ἀθάνατον
καὶ ἀνώλεθρον. αἱ μὲν δὴ πρῶται
συζυγίαι τοιαῦται, καὶ οὕτως ἔχουσαι.
τίνα δὲ οὔτε ἔστιν, οὔτε λέγεται;
πονηρὸν τὸ θεῖον, ἡ σφαῖρα τετράγωνος,
τὸ παρελθὸν ἐνέστηκεν, οὐ σύνθετον
ὁ ἄνθρωπος. τίνα γὰρ εἰς τοσοῦτον
ἐμπληξίας ποτὲ ἀφικόμενον ἔγνως,
ὥστε τι τοιοῦτον ἢ ἐννοῆσαι τολμῆσαι,
ἢ ἀποφήνασθαι; λείπεται δεῖξαι τίνα
καὶ ἔστι καὶ λέγεται· θεός, ἄνθρωπος,
ἄγγελος, κρίσις· ματαιότης οἱ τοιοῦτοι
συλλογισμοί, καὶ τῆς πίστεως ἀνατροπή,
καὶ τοῦ μυστηρίου κένωσις.
|
|
24.
Τοσαύτης οὖν οὔσης διαφορᾶς ἐν τοῖς
ὀνόμασι καὶ τοῖς πράγμασι, πῶς οὕτω
σὺ λίαν δουλεύεις τῷ γράμματι, καὶ
γίνῃ μετὰ τῆς Ἰουδαικῆς σοφίας, καὶ
συλλαβαῖς ἀκολουθεῖς, ἀφεὶς τὰ
πράγματα; εἰ δὲ σοῦ τὰ δὶς πέντε
λέγοντος, ἢ τὰ δὶς ἑπτά, τὰ δέκα
συνῆγον, ἢ τέσσαρες καὶ δέκα ἐκ τῶν
λεγομένων· ἢ ἐκ τοῦ ζῶον λογικόν,
θνητόν, τὸν ἄνθρωπον, ἆρα ἄν σοι
ληρεῖν ἐνομίσθην; καὶ πῶς, τὰ σὰ
λέγων; οὐ γὰρ τοῦ λέγοντος μᾶλλον
οἱ λόγοι, ἢ τοῦ λέγειν συναναγκάζοντος.
ὥσπερ οὖν ἐνταῦθα, οὐκ ἂν τὰ λεγόμενα
μᾶλλον ἐσκόπουν, ἢ τὰ νοούμενα·
οὕτως οὐδὲ εἴ τι ἄλλο τῶν μὴ
λεγομένων, ἢ μὴ σαφῶς, ἐκ τῆς γραφῆς
νοούμενον ηὕρισκον, ἔφυγον ἂν τὴν
ἐκφώνησιν, φοβούμενος σὲ τὸν συκοφάντην
τῶν ὀνομάτων. οὕτω μὲν οὖν στησόμεθα
πρὸς τοὺς ἐξ ἡμισείας εὐγνώμονας.
σοὶ γὰρ οὐδὲ τοῦτο ἔξεστι λέγειν.
ὁ γὰρ τὰς τοῦ υἱοῦ προσηγορίας
οὕτως ἐναργεῖς οὔσας καὶ τοσαύτας
ἀρνούμενος, οὐδ᾿ ἂν ταύτας ᾐδέσθης
δῆλον ὅτι, καὶ εἰ πολλῷ σαφεστέρας
καὶ πλείους ἐγίνωσκες. ἤδη δὲ καὶ
τὴν αἰτίαν δηλώσω τῆς πάσης ἐπικρύψεως,
καίπερ σοφοῖς οὖσιν ὑμῖν, βραχύ τι
τὸν λόγον ἀναγαγών.
|
|
25.
Δύο γεγόνασι μεταθέσεις βίων ἐπιφανεῖς
ἐκ τοῦ παντὸς αἰῶνος, αἳ καὶ δύο
διαθῆκαι καλοῦνται, καὶ σεισμοὶ
γῆς, διὰ τὸ τοῦ πράγματος περιβόητον·
ἡ μὲν ἀπὸ τῶν εἰδώλων ἐπὶ τὸν
νόμον, ἡ δὲ ἀπὸ τοῦ νόμου πρὸς τὸ
εὐαγγέλιον. καὶ τρίτον σεισμὸν
εὐαγγελιζόμεθα, τὴν ἐντεῦθεν ἐπὶ
τὰ ἐκεῖσε μετάστασιν, τὰ μηκέτι
κινούμενα, μηδὲ σαλευόμενα. ταὐτὸν
δὲ αἱ δύο διαθῆκαι πεπόνθασι. τί
τοῦτο; οὐκ ἀθρόως μετεκινήθησαν,
οὐδὲ ὁμοῦ τῇ πρώτῃ κινήσει τῆς
ἐγχειρήσεως. τίνος ἕνεκα; εἰδέναι
γὰρ ἀναγκαῖον. ἵνα μὴ βιασθῶμεν,
ἀλλὰ πεισθῶμεν. τὸ μὲν γὰρ ἀκούσιον
οὐδὲ μόνιμον· ὥσπερ ἃ βίᾳ κατέχεται
τῶν ῥευμάτων ἢ τῶν φυτῶν· τὸ δὲ
ἑκούσιον μονιμώτερόν τε καὶ
ἀσφαλέστερον. καὶ τὸ μὲν τοῦ
βιασαμένου, τὸ δὲ ἡμέτερον· καὶ τὸ
μὲν ἐπιεικείας θεοῦ, τὸ δὲ τυραννικῆς
ἐξουσίας. οὔκουν ᾤετο δεῖν ἄκοντας
εὖ ποιεῖν, ἀλλ᾿ ἑκόντας εὐεργετεῖν.
διὰ τοῦτο παιδαγωγικῶς τε καὶ
ἰατρικῶς τὸ μὲν ὑφαιρεῖ τῶν πατρίων,
τὸ δὲ συγχωρεῖ, μικρόν τι τῶν πρὸς
ἡδονὴν ἐνδιδούς· ὥσπερ οἱ ἰατροὶ
τοῖς ἀρρωστοῦσιν, ἵνα ἡ φαρμακεία
παραδεχθῇ διὰ τῆς τέχνης φαρματτομένη
τοῖς χρηστοτέροις. οὐ γὰρ ῥᾴστη τῶν
ἐν ἔθει καὶ τῷ μακρῷ χρόνῳ τετιμημένων
ἡ μετάθεσις. λέγω δὲ τί; ἡ πρώτη τὰ
εἴδωλα περικόψασα τὰς θυσίας
συνεχώρησεν· ἡ δευτέρα τὰς θυσίας
περιελοῦσα τὴν περιτομὴν οὐκ
ἐκώλυσεν· εἶτα ὡς ἅπαξ ἐδέξαντο
τὴν ὑφαίρεσιν, καὶ τὸ συγχωρηθὲν
συνεχώρησαν· οἱ μὲν τὰς θυσίας, οἱ
δὲ τὴν περιτομήν· καὶ γεγόνασιν,
ἀντὶ μὲν ἐθνῶν, Ἰουδαῖοι· ἀντὶ
δὲ τούτων, Χριστιανοί, ταῖς κατὰ
μέρος μεταθέσεσι κλαπέντες ἐπὶ τὸ
εὐαγγέλιον. πειθέτω σὲ τοῦτο Παῦλος,
ἐκ τοῦ περιτέμνειν καὶ ἁγνίζεσθαι
προελθὼν ἐπὶ τὸ λέγειν· Ἐγὼ δέ,
ἀδελφοί, εἰ περιτομὴν κηρύσσω, τί
ἔτι διώκομαι; ἐκεῖνο τῆς οἰκονομίας,
τοῦτο τῆς τελειότητος.
|
25.
Δύο λαμπρές αλλαγές του τρόπου της
ζωής μας έχουν γίνει στο διάβα όλου
του χρόνου, oι οποίες και δύο Διαθήκες
καλούνται, και σεισμοί της γης, διότι
αποτελούν μία περιβόητη πραγματικότητα.
Η πρώτη είναι η μετάβαση από τα είδωλα
στο νόμο και η δεύτερη από το νόμο στο
Ευαγγέλιο. Όμως και τρίτος σεισμός
μας έχει αναγγελθεί, η μετάσταση δηλαδή
από το εδώ στα εκεί, τα μη πλέον κινούμενα
και σαλευόμενα. Αυτό έχουν πάθει και
oι δύο Διαθήκες. Τι είναι αυτό; Δεν
μετακινήθηκαν ξαφνικά, ούτε με την
πρώτη κίνηση για πραγματοποίηση του
εγχειρήματος. Για ποιο λόγο; Διότι
είναι αναγκαίο να ξέρουμε. Για να μην
πιεσθούμε αλλά να πεισθούμε. Διότι
αυτό που γίνεται παρα τη θέλησή μας,
δεν είναι μόνιμο, όπως ακριβώς όσα
συγκρατούνται βίαια από τα ρεύματα
και τα φυτά. Όμως αυτό που γίνεται με
τη θέλησή μας, και μονιμότερο είναι
και ασφαλέστερο. Το ένα είναι έργο
αυτού που μας εξαναγκάζει, το άλλο
είναι δικό μας• και το ένα πάλι είναι
έργο της επιείκειας του Θεού, το άλλο
της τυραννικής εξουσίας. Δεν ενόμισε
λοιπόν ότι πρέπει χωρίς να θέλουμε να
μας κάνει καλό, αλλά να μας ευεργετεί,
όταν εμείς το θέλουμε. Γι' αυτό, για
παιδαγωγικούς και ιατρικούς λόγους,
άλλα αφαιρεί από τα πατροπαράδοτα
έθιμα και άλλα επιτρέπει, υποχωρώντας
λίγο σε αυτά που δίνουν χαρά. Έτσι,
όπως ακριβώς κάνουν και oι γιατροί
στους αρρώστους, δηλαδή για να γίνει
αποδεκτή η θεραπεία με φάρμακα, αλλάζουν
επιτήδεια τη γεύση τους με προϊόντα
περισσότερο ευχάριστα. Διότι δεν είναι
εύκολη η αλλαγή σ' αυτά που είχαν γίνει
συνήθεια και τιμούνταν για μεγάλο
χρονικό διάστημα. Τι εννοώ δηλαδή; Η
πρώτη αλλαγή περιέκοψε βέβαια τα
είδωλα, αλλά επέτρεψε τις θυσίες• η
δεύτερη αλλαγή κατάργησε τις θυσίες,
αλλά δεν εμπόδισε την περιτομή. Επειτα,
όταν οριστικά συμβιβάστηκαν με αυτή
την αφαίρεση, τότε παραδέχτηκαν και
την παραχώρηση που είχε γίνει σ' αυτούς,
δηλαδή oι Ιουδαίοι τίς θυσίες και oι
χριστιανοί την περιτομή. Και έγιναν
από εθνικοί ιουδαίοι και από ιουδαίοι
χριστιανοί, αφού οδηγήθηκαν ανεπαίσθητα
προς το Ευαγγέλιο με αυτές τις επιμέρους
αλλαγές. Θα σε πείσει γι' αυτό ο Παύλος,
ο οποίος προερχόμενος από περιτομές
και αγνισμούς έλεγε: «Όσο για μένα
αδελφοί μου, γιατί με καταδιώκουν, εάν
κηρύττω την αναγκαιότητα της περιτομής;».
Εκείνο ήταν σημείο οικονομίας αυτό
είναι δείγμα της τελειότητας.
|
26.
Τούτῳ τὸ τῆς θεολογίας εἰκάζειν
ἔχω, πλὴν ὅσον ἐκ τῶν ἐναντίων. ἐκεῖ
μὲν γὰρ ἐκ τῶν ὑφαιρέσεων ἡ μετάθεσις·
ἐνταῦθα δὲ διὰ τῶν προσθηκῶν ἡ
τελείωσις. ἔχει γὰρ οὕτως. ἐκήρυσσε
φανερῶς ἡ παλαιὰ τὸν πατέρα, τὸν
υἱὸν ἀμυδρότερον. ἐφανέρωσεν ἡ
καινὴ τὸν υἱόν, ὑπέδειξε τοῦ πνεύματος
τὴν θεότητα. ἐμπολιτεύεται νῦν τὸ
πνεῦμα, σαφεστέραν ἡμῖν παρέχον τὴν
ἑαυτοῦ δήλωσιν. οὐ γὰρ ἦν ἀσφαλές,
μήπω τῆς τοῦ πατρὸς θεότητος
ὁμολογηθείσης, τὸν υἱὸν ἐκδήλως
κηρύττεσθαι· μηδὲ τῆς τοῦ υἱοῦ
παραδεχθείσης, τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον,
ἵν᾿ εἴπω τι καὶ τολμηρότερον,
ἐπιφορτίζεσθαι· μὴ καθάπερ τροφῇ
τῇ ὑπὲρ δύναμιν βαρηθέντες, καὶ
ἡλιακῷ φωτὶ σαθροτέραν ἔτι προσβαλόντες
τὴν ὄψιν, καὶ εἰς τὸ κατὰ δύναμιν
κινδυνεύσωσι· ταῖς δὲ κατὰ μέρος
προσθήκαις, καί, ὡς εἶπε Δαβίδ,
ἀναβάσεσι, καὶ ἐκ δόξης εἰς δόξαν
προόδοις καὶ προκοπαῖς, τὸ τῆς
τριάδος φῶς ἐκλάμψῃ τοῖς λαμπροτέροις.
διὰ ταύτην, οἶμαι, τὴν αἰτίαν καὶ
τοῖς μαθηταῖς κατὰ μέρος ἐπιδημεῖ,
τῇ τῶν δεχομένων δυνάμει παραμετρούμενον,
ἐν ἀρχῇ τοῦ εὐαγγελίου, μετὰ τὸ
πάθος, μετὰ τὴν ἄνοδον, τὰς δυνάμεις
ἐπιτελοῦν, ἐκφυσώμενον, ἐν γλώσσαις
πυρίναις φαινόμενον. καὶ ὑπὸ Ἰησοῦ
κατ᾿ ὀλίγον ἐκφαίνεται, ὡς ἐπιστήσεις
καὶ αὐτὸς ἐντυγχάνων ἐπιμελέστερον·
Ἐρωτήσω, φησί, τὸν πατέρα καὶ ἄλλον
παράκλητον πέμψει ὑμῖν, τὸ πνεῦμα
τῆς ἀληθείας· ἵνα μὴ ἀντίθεος εἶναι
δόξῃ τις, καὶ ὡς ἀπ᾿ ἄλλης τινὸς
ἐξουσίας ποεῖσθαι τοὺς λόγους. εἶτα,
Πέμψει μέν, ἐν δὲ τῷ ὀνόματί μου. τὸ
Ἐρωτήσω παρείς, τὸ Πέμψει τετήρηκεν.
εἶτα, Πέμψω, τὸ οἰκεῖον ἀξίωμα·
εἶτα, Ἥξει, ἡ τοῦ πνεύματος ἐξουσία.
|
26.
Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να εικάζω
ό,τι αφορα στην θεολογία, όσο όμως
είναι δυνατόν, από τ' αντίθετα. Διότι,
πράγματι εκεί, από τις αφαιρέσεις
γίνεται η αλλαγή• εδώ όμως με τις
προσθήκες επιτυγχάνεται η τελειότητα.
Βέβαια, έτσι είναι. Εκήρυττε φανερό η
Παλαιά Διαθήκη τον Πατέρα και αμυδρότερα
τον Υιό. Φανέρωσε η Καινή Διαθήκη τον
Υιό, υπέδειξε τη θεότητα του Πνεύματος.
Δρα τώρα το Πνεύμα, κάνοντάς μας
σαφέστερη τη φανέρωσή του. Διότι δεν
θα ήταν ασφαλές, χωρίς πρωτύτερα να
ομολογηθεί η θεότητα του Πατρός, να
κηρύσσεται φανερό ο Υιός ούτε προτού
να γίνει παραδεκτή η θεότητα του Υιού,
να «επιφορτισθούμε» με το Πνεύμα το
άγιο, για να χρησιμοποιήσω μία έκφραση
λίγο τολμηρότερη• μήπως κινδυνεύσουν
και στο κατά δύναμη, όπως ακριβώς με
όσους, oι οποίοι αφού φάνε πάνω από την
αντοχή τους βαραίνουν και αφού
προσβάλουν την δράση πάνω από τη δύναμη
κοιτάζοντας το φως του ήλιου την
καθιστούν ασθενέστερη. Αντιθέτως, με
τις βαθμιαίες προσθήκες και όπως είπε
ο Δαβίδ, με τις αναβάσεις και με τις
από δόξα σε δόξα προόδους και προκοπές,
το φως της Τριάδας θα λάμψει στους πιο
φωτισμένους. Και νομίζω, ότι γι' αυτό
τον λόγο και στους μαθητές επιδημεί
σταδιακά, ανάλογα με την ικανότητα
εκείνων που το δέχονται, δηλαδή στην
αρχή του Ευαγγελίου, μετά το πάθος,
μετά την Ανάληψη, όταν επιτελεί τα
θαύματα, όταν εμφυσείται και όταν
εμφανίζεται ως πύρινες γλώσσες. Και
από τον Ιησού φανερώνεται σταδιακά,
όπως θα διαπιστώσεις κι εσύ ο ίδιος,
αν μελετήσεις με περισσότερο επιμέλεια:
Θα παρακαλέσω, λέγει η Γραφή, τον Πατέρα
να σας δώσει άλλον Παράκλητο, το Πνεύμα
της αληθείας, για να μη νομίσει κανένας
ότι είναι αντίθετος από το Θεό και πως
μιλάει από κάποια άλλη εξουσία. Έπειτα
«θα στείλει» ο Πατέρας, αλλά «στο όνομά
μου» αφού άφησε στην άκρη το «θα
ρωτήσω», το «θα στείλει» διατήρησε.
Στην συνέχεια με το «θα στείλω»
διακήρυξε το δικό του αξίωμα• κατόπιν
με το «θα έλθει» διακηρύσσεται η
εξουσία του Πνεύματος.
|
27.
Ὁρᾷς φωτισμοὺς κατὰ μέρος ἡμῖν
ἐλλάμποντας, καὶ τάξιν θεολογίας, ἣν
καὶ ἡμᾶς τηρεῖν ἄμεινον, μήτε ἀθρόως
ἐκφαίνοντας, μήτε εἰς τέλος κρύπτοντας.
τὸ μὲν γὰρ ἄτεχνον, τὸ δὲ ἄθεον·
καὶ τὸ μὲν τοὺς ἀλλοτρίους πλῆξαι
δυνάμενον, τὸ δὲ ἀλλοτριῶσαι τοὺς
ἡμετέρους. ὃ δὲ ἴσως μὲν ἦλθεν ἤδη
τισὶν ἐπὶ νοῦν καὶ τῶν ἄλλων, ἐγὼ
δὲ τῆς ἐμαυτοῦ διανοίας ὑπολαμβάνω
καρπόν, προσθήσω τοῖς εἰρημένοις. ἦν
τινὰ τῷ, σωτῆρι, καὶ εἰ πολλῶν
ἐνεπίμπλαντο μαθημάτων, ἃ μὴ δύνασθαι
τότε βασταχθῆναι τοῖς μαθηταῖς
ἐλέγετο, δι᾿ ἃς εἶπον ἴσως αἰτίας,
καὶ διὰ τοῦτο παρεκαλύπτετο· καὶ
πάλιν πάντα διδαχθήσεσθαι ἡμᾶς ὑπὸ
τοῦ πνεύματος ἐνδημήσαντος. τούτων
ἑν εἶναι νομίζω καὶ αὐτὴν τοῦ
πνεύματος τὴν θεότητα, τρανουμένην
εἰς ὕστερον, ὡς τηνικαῦτα ὡρίμου
καὶ χωρητῆς ἤδη τυγχανούσης τῆς
γνώσεως, μετὰ τὴν τοῦ σωτῆρος
ἀποκατάστασιν, οὐκέτι ἀπιστουμένου
τῷ θαύματι. τί γὰρ ἂν τούτου μεῖζον
ἢ ἐκεῖνος ὑπέσχετο, ἢ τὸ πνεῦμα
ἐδίδαξεν; εἴπερ τι μέγα οἴεσθαι χρή,
καὶ θεοῦ μεγαλοπρεπείας ἄξιον, τὸ
ὑπισχνούμενον, ἢ τὸ διδασκόμενον.
|
27.
Βλέπεις, λοιπόν, σταδιακούς φωτισμούς
που μας φωτίζουν και την τάξη της
θεολογίας, την οποία καλύτερα να
τηρούμε και εμείς, και ούτε να τη
φανερώνουμε μια και καλή, ούτε να την
αποκρύπτουμε τελείως. Διότι το ένα
δείχνει έλλειψη διακρίσεως, το άλλο
αθεΐα. Και το ένα πάλι μπορεί να βλάψει
τους άπιστους, ενώ το άλλο ν' αποδιώξει
τους δικούς μας. Όμως, αυτό το οποίο
ίσως ήλθε και στο μυαλό άλλων, αλλά
εγώ θεωρώ καρπό της δικής μου διανοίας,
θα το προσθέσω σ' αυτά, που έχουν ήδη
ειπωθεί. Κατά τον Σωτήρα ήσαν μερικά,
για τα οποία έλεγε στους μαθητές ότι
δεν μπορούσαν τότε να τα βαστάσουν,
αν και είχαν χορτάσει με διδασκαλίες,
ίσως για τους λόγους που ανέφερα, και
γι' αυτό δεν τα αποκάλυψε. Έλεγε πάλι,
ότι όλα αυτά θα μας τα διδάξει το άγιο
Πνεύμα, όταν θα κατέλθει. Ένα από αυτά
(που θα μας διδάξει) είναι, νομίζω, και
ή ίδια η θεότητα του Πνεύματος, η οποία
αποσαφηνίζεται αργότερα, αφού μετά
την αποκατάσταση του Σωτήρα, τυχαίνει
να είναι ώριμη και καταληπτή η γνώση,
αφού κανένας πλέον δεν απιστεί στο
θαύμα. Τι λοιπόν θα ήταν πιο μεγάλο,
αυτό που εκείνος υποσχέθηκε ή αυτό
που το Πνεύμα δίδαξε; Εάν βέβαια πρέπει
σαν κάτι μεγάλο να νομίζουμε καί άξιο
της μεγαλοπρέπειας του Θεού, αυτό το
οποίο υπόσχεται, ή αυτό το οποίο
διδάσκεται.
|
28.
Ἔχω μὲν οὕτω περὶ τούτων, καὶ ἔχοιμι,
καὶ ὅς τις ἐμοὶ φίλος, σέβειν θεὸν
τὸν πατέρα, θεὸν τὸν υἱόν, θεὸν τὸ
πνεῦμα τὸ ἅγιον, τρεῖς ἰδιότητας,
θεότητα μίαν, δόξῃ, καὶ τιμῇ, καὶ
οὐσίᾳ, καὶ βασιλείᾳ μὴ μεριζομένην,
ὥς τις τῶν μικρῷ πρόσθεν θεοφόρων
ἐφιλοσόφησεν· ἢ μὴ ἴδοι ἑωσφόρον
ἀνατέλλοντα, ὥς φησιν ἡ γραφή, μηδὲ
δόξαν τῆς ἐκεῖθεν λαμπρότητος, ὅς
τις οὐχ οὕτως ἔχει, ἢ συμφέρεται
τοῖς καιροῖς, ἄλλοτε ἄλλος γινόμενος,
καὶ περὶ τῶν μεγίστων σαθρῶς
βουλευόμενος. εἰ μὲν γὰρ οὐδὲ
προσκυνητόν, πῶς ἐμὲ θεοῖ διὰ τοῦ
βαπτίσματος; εἰ δὲ προσκυνητόν, πῶς
οὐ σεπτόν; εἰ δὲ σεπτόν, πῶς οὐ θεός;
ἑν ἤρτηται τοῦ ἑνός, ἡ χρυσῆ τις
ὄντως σειρὰ καὶ σωτήριος. καὶ παρὰ
μὲν τοῦ πνεύματος ἡμῖν ἡ ἀναγέννησις·
παρὰ δὲ τῆς ἀναγεννήσεως ἡ ἀνάπλασις·
παρὰ δὲ τῆς ἀναπλάσεως ἡ ἐπίγνωσις
τῆς ἀξίας τοῦ ἀναπλάσαντος.
|
28.
Ετσι λοιπόν πιστεύω γι' αυτά και μακάρι
έτσι να πιστεύω εγώ, και όποιος μου
είναι αγαπητός. Να τιμάμε δηλαδή ως
Θεό τον Πατέρα, Θεό τον Υιό, Θεό το
Πνεύμα το άγιο, τρεις oι ιδιότητες,
αλλά μία η θεότητα, χωρίς να διαιρείται
ως προς τη δόξα, την τιμή και τη βασιλεία,
όπως θεολόγησε κάποιος από τους
θεοφόρους άνδρες λίγο προγενέστερα.
Και όποιος δεν πιστεύει έτσι ή
προσαρμόζεται ανάλογα με τις περιστάσεις,
αλλάζοντας συνεχώς την πίστη του και
σκέπτεται με επιπολαιότητα, γι' αυτά
που είναι τόσο σπουδαία, ας μη δει τον
ήλιο ν' ανατέλλει, όπως λέγει η Γραφή,
ούτε τη δόξα της ουράνιας λαμπρότητας.
Διότι αν το Πνεύμα δεν είναι προσκυνητόν,
πώς με θεώνει με το βάπτισμα; Αν πάλι
προσκυνείται, πώς να μη λατρεύεται;
Και αν λατρεύεται, πώς δεν είναι Θεός;
Το ένα εξαρτάται από το άλλο, κι έτσι
έχουμε πράγματι μία χρυσή και σωτήρια
αλυσίδα. Από το Πνεύμα συμβαίνει η
αναγέννηση σε μας από την αναγέννηση
ακολουθεί η ανάπλαση και από την
ανάπλαση η επίγνωση της αξίας εκείνου
που μας ανέπλασε.
|
29.
Ταῦτα μὲν οὖν εἴποι τις ἂν τὸ ἄγραφον
ὑποθέμενος· ἤδη δὲ ἥξει σοι καὶ ὁ
τῶν μαρτυριῶν ἐσμός, ἐξ ὧν, ὅτι καὶ
λίαν ἔγγραφος, ἡ τοῦ πνεύματος θεότης
ἐπιδειχθήσεται τοῖς μὴ λίαν σκαιοῖς,
μηδὲ ἀλλοτρίοις τοῦ πνεύματος. σκόπει
δὲ οὕτως· γεννᾶται Χριστός, προτρέχει·
βαπτίζεται, μαρτυρεῖ· πειράζεται,
ἀνάγει· δυνάμεις ἐπιτελεῖ,
συμπαρομαρτεῖ· ἀνέρχεται, διαδέχεται.
τί γὰρ οὐ δύναται τῶν μεγάλων, καὶ
ὧν θεός; τί δὲ οὐ προσαγορεύεται ὧν
θεός, πλὴν ἀγεννησίας καὶ γεννήσεως;
ἔδει γὰρ τὰς ἰδιότητας μεῖναι πατρὶ
καὶ υἱῷ, ἵνα μὴ σύγχυσις ᾖ παρὰ τῇ
θεότητι, τῇ καὶ τἄλλα εἰς τάξιν
ἀγούσῃ καὶ εὐκοσμίαν. ἐγὼ μὲν
φρίττω τὸν πλοῦτον ἐννοῶν τῶν
κλήσεων, καὶ καθ᾿ ὅσων ὀνομάτων
ἀναισχυντοῦσιν οἱ τῷ πνεύματι
ἀντιπίπτοντες. πνεῦμα θεοῦ λέγεται,
πνεῦμα Χριστοῦ, νοῦς Χριςτοῦ, πνεῦμα
κυρίου, αὐτὸ κύριος· πνεῦμα υἱοθεσίας,
ἀληθείας, ἐλευθερίας· πνεῦμα σοφίας,
συνέσεως, βουλῆς, ἰσχύος, γνώσεως,
εὐσεβείας, φοβοῦ θεοῦ· καὶ γὰρ
ποιητικὸν τούτων ἁπάντων· πάντα τῇ
οὐσίᾳ πληροῦν, πάντα συνέχον·
πληρωτικὸν κόσμου κατὰ τὴν οὐσίαν,
ἀχώρητον κόσμῳ κατὰ τὴν δύναμιν·
ἀγαθόν, εὐθές, ἡγεμονικόν, φύσει οὐ
θέσει· ἁγιάζον, οὐχ ἁγιαζόμενον,
μετροῦν, οὐ μετρούμενον. μετεχόμενον,
οὐ μετέχον, πληροῦν, οὐ πληρούμενον,
συνέχον, οὐ συνεχόμενον· κληρονομούμενον,
δοξαζόμενον, συναριθμούμενον,
ἐπαπειλούμενον· δάκτυλος θεοῦ, πῦρ
ὡς θεός, εἰς ἔμφασιν, οἶμαι, τοῦ
ὁμοουσίου· πνεῦμα τὸ ποιῆσαν, τὸ
ἀνακτίζον διὰ βαπτίσματος, δι᾿
ἀναστάσεως· πνεῦμα τὸ γινῶσκον
ἅπαντα, τὸ διδάσκον, τὸ πνέον ὅπου
θέλει καὶ ὅσον, ὁδηγοῦν, λαλοῦν,
ἀποστέλλον, ἀφορίζον, παροξυνόμενον,
πειραζόμενον· ἀποκαλυπτικόν,
φωτιστικόν, ζωτικόν, μᾶλλον δὲ αὐτοφῶς
καὶ ζωή· ναοποιοῦν, θεοποιοῦν,
τελειοῦν, ὥστε καὶ προλαμβάνειν τὸ
βάπτισμα, καὶ ἐπιζητεῖσθαι μετὰ τὸ
βάπτισμα· ἐνεργοῦν ὅσα θεός,
μεριζόμενον ἐν γλώσσαις πυρίναις,
διαιροῦν χαρίσματα, ποιοῦν ἀποστόλους,
προφήτας, εὐαγγελιστάς, ποιμένας, καὶ
διδασκάλους· νοερόν, πολυμερές, σαφές,
τρανόν, ἀκώλυτον, ἀμόλυντον· ὅπερ
ἴσον δύναται τὸ σοφώτατον καὶ
πολύτροπον ταῖς ἐνεργείαις, καὶ
σαφηνιστικὸν πάντων, καὶ τρανωτικόν,
καὶ αὐτεξούσιον, καὶ ἀναλλοίωτον·
παντοδύναμον, παντεπίσκοπον, διὰ
πάντων χωροῦν πνευμάτων νοερῶν,
καθαρῶν, λεπτοτάτων, ἀγγελικῶν,
οἶμαι, δυνάμεων, ὥσπερ καὶ προφητικῶν
καὶ ἀποστολικῶν, κατὰ ταὐτόν, καὶ
οὐκ ἐν τοῖς αὐτοῖς τόποις. ἄλλων
δὲ ἀλλαχοῦ νενεμημένων, ᾧ δηλοῦται
τὸ ἀπερίγραπτον.
|
29.
Αυτά λοιπόν θα μπορούσε να πει κανένας,
αν προϋπέθετε ότι δεν υπάρχει στην
Γραφή. Ήδη όμως θα έλθει σε σένα το
πλήθος των μαρτυριών, με τις οποίες
θ' αποδειχθεί ότι αναφέρεται και με
το παραπάνω μέσα στην αγία Γραφή η
θεότητα του Πνεύματος, σε όσους βέβαια
δεν είναι πολύ ανόητοι, ούτε αποξενωμένοι
από το Πνεύμα. Σκέψου λοιπόν τα εξής:
Γεννιέται ο Χριστός; Το Πνεύμα
προηγείται• βαπτίζεται; Αυτό δίνει
μαρτυρία• δέχεται πειρασμούς; Τον
οδηγεί. Επιτελεί θαύματα; Τον συνοδεύει.
Ανέρχεται; Τον διαδέχεται. Ποιο άραγε
από τα μεγάλα και απ' όσα κάνει ο Θεός,
δεν μπορεί το Πνεύμα; Ποια πάλι ονομασία
δεν έχει απ' όσες έχει ο Θεός εκτός από
την αγεννησία και τη γέννηση; Διότι
έπρεπε να μείνουν oι ιδιότητες στον
Πατέρα και στον Υιό, για να μην υπάρχει
σύγχυση στη θεότητα, η οποία και τ'
άλλα οδηγεί σε τάξη και κοσμιότητα.
Εγώ φρίττω αναλογιζόμενος τον πλούτο
των ονομασιών του Πνεύματος και σε
πόσες από αυτές δείχνουν την ασέβειά
τους αυτοί που επιτίθενται στο Πνεύμα.
Λέγεται λοιπόν Πνεύμα Θεού, Πνεύμα
Χριστού, νους Χριστού, Πνεύμα Κυρίου,
το ίδιο επίσης Κύριος, Πνεύμα υιοθεσίας,
αληθείας, ελευθερίας• Πνεύμα σοφίας,
συνέσεως, θελήσεως, δυνάμεως, γνώσεως,
ευσεβείας, φόβου Θεού. Διότι αυτό είναι
το οποίο προκαλεί όλα αυτά. Όλα τα
γεμίζει με το είναι του, όλα τα συγκρατεί.
Με την ύπαρξή του γεμίζει όλο τον
κόσμο, δεν περιορίζεται όμως η δύναμή
του στον κόσμο. Είναι αγαθό, ευθές,
ηγεμονικό, αγιάζει από τη φύση του και
όχι λόγω θέσεως, δεν αγιάζεται, είναι
το μέτρο, δεν μετριέται, μετέχεται δεν
μετέχει, πληροί, δεν πληρούται, συγκρατεί
δεν συγκρατείται, κληρονομείται,
δοξάζεται, συναριθμείται, απειλείται,
λέγεται δάκτυλος Θεού και φωτιά όπως
ο Θεός, για να δοθεί νομίζω, έμφαση στο
ομοούσιο. Το Πνεύμα είναι αυτό που
δημιούργησε, που μας ανακαινίζει με
το βάπτισμα και την ανάσταση. Το Πνεύμα
είναι αυτό που γνωρίζει τα πάντα, που
διδάσκει, που πνέει όπου και όσο θέλει,
που οδηγεί, λαλεί, αποστέλλει, αφορίζει,
παροργίζεται, πειράζεται, αποκαλύπτει,
φωτίζει, δίνει ζωή, μάλλον είναι το
ίδιο φως και ζωή. Είναι αυτό που μας
κάνει ναούς, μας θεώνει, μας τελειοποιεί,
ώστε και να προηγείται του βαπτίσματος,
αλλά και να επιζητείται μετά το
βάπτισμα. Ενεργεί επίσης όσα κι ο Θεός,
διαμοιράζεται σε γλώσσες πύρινες ,
μοιράζει χαρίσματα, καθιστά αποστόλους,
προφήτες, ευαγγελιστές, ποιμένες και
διδασκάλους. Είναι νοερό, πολυμερές,
σαφές, τρανό, ανεμπόδιστο, αμόλυντο.
Αυτό σημαίνει μέ ισοδύναμες λέξεις,
πως είναι η ύψιστη σοφία και μπορεί
να ενεργεί με πολλούς τρόπους και
αποσαφηνίζει τα πάντα και τα διατρανώνει.
Και είναι αυτεξούσιο και αναλλοίωτο,
παντοδύναμο, επιβλέπει τα πάντα και
διεισδύει σε όλα τα νοερά πνεύματα,
τα καθαρά και λεπτότατα, δηλαδή εννοώ
τις αγγελικές δυνάμεις, όπως και στα
πνεύματα των προφητών και των αποστόλων,
την ίδια στιγμή αλλά όχι στους ίδιους
τόπους, αφού είναι διασκορπισμένα εδώ
κι εκεί. Με το να έχουν απονεμηθεί άλλα
σε άλλο μέρος φανερώνεται το απερίγραπτο
(αυτού).
|
30.
Οἱ ταῦτα λέγοντες καὶ διδάσκοντες,
καὶ πρός γε ἄλλον παράκλητον, οἷον
ἄλλον θεόν, ὀνομάζοντες, οἱ τὴν εἰς
αὐτὸν βλασφημίαν μόνην εἰδότες
ἀσυγχώρητον, οἱ τὸν Ἀνανίαν καὶ τὴν
Σάπφειραν οὕτω φοβερῶς στηλιτεύσαντες,
ἐπειδὴ ἐψεύσαντο τὸ πνεῦμα τὸ
ἅγιον, ὡς θεὸν ψευσαμένους, οὐκ
ἄνθρωπον· οὗτοι τί σοι δοκοῦσι,
πότερον θεὸν τὸ πνεῦμα κηρύσσειν, ἢ
ἄλλο τι; ὡς λίαν ὄντως παχύς τις εἶ,
καὶ πόρρω τοῦ πνεύματος, εἰ τοῦτο
ἀπορεῖς, καὶ δέῃ τοῦ διδάξοντος. αἱ
μὲν οὖν κλήσεις τοσαῦται καὶ οὕτως
ἔμψυχοι. τί γὰρ δεῖ σοι τὰς ἐπὶ τῶν
ῥημάτων μαρτυρίας παρατίθεσθαι; ὅσα
δὲ κἀνταῦθα λέγεται ταπεινότερον,
τὸ δίδοσθαι, τὸ ἀποστέλλεσθαι, τὸ
μερίζεσθαι, τὸ χάρισμα, τὸ δώρημα, τὸ
ἐμφύσημα, ἡ ἐπαγγελία, ἡ ὑπερέντευξις,
εἴτε τι ἄλλο τοιοῦτον, ἵνα μὴ καθ᾿
ἕκαστον λέγω, ἐπὶ τὴν πρώτην αἰτίαν
ἀνενεκτέον, ἵνα τὸ ἐξ οὗ δειχθῇ,
καὶ μὴ τρεῖς ἀρχαὶ μεμερισμέναι
πολυθέως παραδεχθώσιν. ἴσον γὰρ εἰς
ἀσέβειαν, καὶ Σαβελλίως συνάψαι, καὶ
Ἀρειανῶς διαστῆσαι, τὸ μὲν τῷ
προσώπῳ, τὸ δὲ ταῖς φύσεσιν.
|
30.
Αυτοί που λένε και διδάσκουν αυτά και
επιπλέον το ονομάζουν «άλλον Παράκλητον»,
δηλαδή άλλον Θεό, αυτοί oι οποίοι
γνωρίζουν ότι η μόνη ασυγχώρητη αμαρτία
είναι η βλασφημία σ'αυτό, αυτοί που
τόσο φοβερά στηλίτευσαν τον Ανανία
και τη Σαπφείρα, επειδή είπαν ψέματα
στο Πνεύμα το άγιο, σαν να είπαν ψέματα
στον Θεό και όχι σε άνθρωπο, αυτοί
λοιπόν τι σου φαίνεται από τα δύο, ότι
κηρύττουν πως το άγιο Πνεύμα είναι
Θεός ή κάτι αλλο; Πόσο στ' αλήθεια
ανόητος είσαι και μακριά από το Πνεύμα,
εάν απορείς γι' αυτό και χρειάζεσαι
κάποιον να σε διδάξει. Oι ονομασίες
λοιπόν του Πνεύματος είναι τόσες
πολλές και τόσο ζωντανές. Γιατί λοιπόν
πρέπει να σου παραθέσω τις μαρτυρίες
γι' αυτές τις λέξεις; Και όσα εδώ
λέγονται με τρόπο ταπεινό, ότι δηλαδή
δίδεται, ότι αποστέλλεται, ότι μερίζεται,
ότι είναι χάρισμα, δώρημα, εμφύσημα,
επαγγελία, μεσιτεία, είτε κάτι άλλο
σαν αυτά, για να μην απαριθμώ το καθένα
ξεχωριστά, πρέπει να το αναγάγουμε
στην πρώτη αιτία, για να καταδειχθεί
από πού προέρχεται και να μην γίνουν
παραδεκτές από κάποιους, τρεις αρχές
διαχωρισμένες μεταξύ τους, σαν να
υπάρχει πολυθεΐα. Διότι είναι εξίσου
ασέβεια να ταυτίσει κανένας τα πρόσωπα,
όπως ο Σαβέλλιος(5) και να διαχωρίσει
τις φύσεις όπως ο Άρειος(6).
|
31.
Ὡς ἔγωγε πολλὰ διασκεψάμενος πρὸς
ἐμαυτὸν τῇ φιλοπραγμοσύνῃ τοῦ νοῦ,
καὶ πανταχόθεν τὸν λόγον εὐθύνας,
καὶ ζητῶν εἰκόνα τινὰ τοῦ τοσούτου
πράγματος, οὐκ ἔσχον ᾧ τινὶ χρὴ τῶν
κάτω τὴν θείαν φύσιν παραβαλεῖν. κἂν
γὰρ μικρά τις ὁμοίωσις εὑρεθῇ, φεύγει
με τὸ πλέον, ἀφὲν κάτω μετὰ τοῦ
ὑποδείγματος. ὀφθαλμόν τινα, καὶ
πηγήν, καὶ ποταμὸν ἐνενόησα, καὶ γὰρ
καὶ ἄλλοι, μὴ τῷ μὲν ὁ πατήρ, τῇ δὲ
ὁ υἱός, τῷ δὲ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον
ἀναλόγως ἔχῃ. ταῦτα γὰρ οὔτε χρόνῳ
διέστηκεν, οὔτε ἀλλήλων ἀπέρρηκται
τῇ συνεχείᾳ· κἂν δοκεῖ πως τρισὶν
ἰδιότησι τέμνεσθαι. ἀλλ᾿ ἔδεισα,
πρῶτον μὲν ῥύσιν τινὰ θεότητος
παραδέξασθαι στάσιν οὐκ ἔχουσαν·
δεύτερον δὲ μὴ τὸ ἑν τῷ ἀριθμῷ διὰ
τῆς εἰκασίας ταύτης εἰσάγηται.
ὀφθαλμὸς γάρ, καὶ πηγή, καὶ ποταμὸς
ἕν ἐστιν ἀριθμῷ, διαφόρως σχηματιζόνεμα.
|
|
32.
Πάλιν ἥλιον ἐνεθυμήθην, καὶ ἀκτῖνα,
καὶ φῶς. ἀλλὰ κἀνταῦθα δέος, πρῶτον
μὲν μὴ σύνθεσίς τις ἐπινοῆται τῆς
ἀσυνθέτου φύσεως, ὥσπερ ἡλίου καὶ
τῶν ἐν ἡλίῳ· δεύτερον δὲ μὴ τὸν
πατέρα μὲν οὐσιώσωμεν, τἄλλα δὲ μὴ
ὑποστήσωμεν, ἀλλὰ δυνάμεις θεοῦ
ποιήσωμεν ἐνυπαρχούσας, οὐχ ὑφεστώσας.
οὔτε γὰρ ἀκτίς, οὔτε φῶς, ἄλλος
ἥλιος, ἀλλ᾿ ἡλιακαί τινες ἀπόρροιαι,
καὶ ποιότητες οὐσιώδεις. καὶ ἅμα τὸ
εἶναι καὶ τὸ μὴ εἶναι τῷ θεῷ δῶμεν
ἐν τούτοις, ὅσον ἐκ τοῦ ὑποδείγματος,
ὃ καὶ τῶν εἰρημένων ἀτοπώτερον.
ἤκουσα δέ τινος καὶ τοιοῦτον
ὑπογράφοντος λόγον. μαρμαρυγήν τινα
ἡλιακὴν τοίχῳ προσαστράπτουσαν, καὶ
περιτρέμουσαν ἐξ ὑδάτων κινήσεως,
ἣν ἡ ἀκτὶς ὑπολαβοῦσα διὰ τοῦ ἐν
μέσῳ ἀέρος, εἶτα σχεθεῖσα τῷ ἀντιτύπῳ,
παλμὸς ἐγένετο καὶ παράδοξος. ἄττει
γὰρ πολλαῖς καὶ πυκναῖς ταῖς
κινήσεσιν, οὐχ ἑν οὖσα μᾶλλον ἢ
πολλά, οὐδὲ πολλὰ μᾶλλον ἢ ἕν, τῷ
τάχει τῆς συνόδου καὶ τῆς διαστάσεως,
πρὶν ὄψει κρατηθῆναι, διαδιδράσκουσα.
|
|
33.
Ἀλλ᾿ οὐδὲ τοῦτο θέσθαι δυνατὸν
ἐμοί, δι᾿ ἑν μέν, ὅτι τὴν μὲν τὸ
κινῆσαν καὶ πάνυ δῆλον· θεοῦ δὲ
οὐδὲν πρεσβύτερον, ἵν᾿ ᾖ τι τὸ
τοῦτον κεκινηκός. αὐτὸς μὲν γὰρ
πάντων αἰτία, αἰτίαν δὲ πρεςβυτέραν
οὐκ ἔχει. δεύτερον δέ, ὅτι κἀνταῦθα
τῶν αὐτῶν ὑπόνοια, συνθέσεως, χύσεως,
ἀστάτου καὶ οὐ παγίας φύσεως, ὧν
οὐδὲν ἐννοητέον περὶ θεότητος. καὶ
ὅλως οὐδὲν ἔστιν ὅ μοι τὴν διάνοιαν
ἵστησιν ἐπὶ τῶν ὑποδειγμάτων
θεωροῦντι τὸ φανταζόμενον, πλὴν εἴ
τις ἕν τι λαβὼν τῆς εἰκόνος, ὑπ᾿
εὐγνωμοσύνης τὰ λοιπὰ ῥίψειε. τέλος
οὖν ἔδοξέ μοι κράτιστον εἶναι τὰς
μὲν εἰκόνας χαίρειν ἐᾶσαι καὶ τὰς
σκιάς, ὡς ἀπατηλὰς καὶ τῆς ἀληθείας
πλεῖστον ἀποδεούσας, αὐτὸν δὲ τῆς
εὐσεβεστέρας ἐννοίας ἐχόμενον, ἐπ᾿
ὀλίγων ῥημάτων ἱστάμενον, ὁδηγῷ τῷ
πνεύματι χρώμενον, ἣν ἐντεῦθεν
ἔλλαμψιν ἐδεξάμην, ταύτην εἰς τέλος
διαφυλάσσοντα, ὡς γνησίαν κοινωνὸν
καὶ συνόμιλον, τὸν αἰῶνα τοῦτον
διαπορεύεσθαι διατέμνοντα, καὶ τοὺς
ἄλλους πείθειν εἰς δύναμιν προσκυνεῖν
πατέρα, καὶ υἱόν, καὶ πνεῦμα ἅγιον,
τὴν μίαν θεότητά τε καὶ δύναμιν· ὅτι
αὐτῷ πᾶσα δόξα, τιμή, κράτος, εἰς
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· Ἀμήν.
|
1. Δηλαδή δεν είναι Θεός, αλλά κτίσμα, όπως ο άνθρωπος.
2. Βλ. Πλάτωνα, Φαίδων 97 c-d και Αριστοτέλη, Περί ζώων γενέσεως ΙΙ, 3. Ο «νους» όμως των φιλοσόφων αυτών δεν μπορεί να συνδεθεί με το άγιο Πνεύμα (βλ. Σ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Γρηγόριος ο Θεολόγος και aι προϋποθέσεις πνευματολογίας αυτού, Αθήναι 1980, σσ. 99-101 ).
3. Ο Μαρκίωνας ήταν ένας γνωστικός συγγραφέας του β' αιώνος. Η θεολογία του διέφερε όμως σε πολλά σημεία από αυτή των γνωστικών. Παραδεχόταν δύο θεούς, τον αγαθό και τον κακό. Απέρριπτε την Παλαιά Διαθήκη και πολλά βιβλία της Καινής. Μερικοί κώδικες περιέχουν τη γραφή «Μαρκίωνος και Ουαλεντίνου», καθώς το σύστημα των «νέων αιώνων» έχει τη σφραγίδα του δεύτερου. Σχετικά βλ. Ρ. GALLAY-Μ. JOURJON, Grégoire de Nazianze, Discours Théologiques εν Sources Chrétiennes, τ. 250, Cerf, Paris 1978, σ. 288, υποσημ. 2.
4. Υπάρχουν κάποιες αλήθειες, λέγει ο άγ. Γρηγόριος, μέσα στην Αγία Γραφή, οι οποίες δεν αναφέρονται ρητά. Ο φωτισμένος από το άγιο Πνεύμα πιστός νομιμοποιείται να υπερκεράσει (ξεπεράσει) το γράμμα για να βρει τα κρυμμένα νοήματα, τα οποία θα χρησιμοποιήσει στον αγώνα του εναντίον των αιρετικών.
5. Ο αιρετικός Σαβέλλιος (γ' αι.) δίδασκε ότι τα πρόσωπα της αγίας Τριάδας δεν συνιστούν τρεις διακεκριμένες υποστάσεις, αλλά μία ουσία, που εμφανίσθηκε με τρία πρόσωπα, δηλ. ως Πατέρας την εποχή της Παλ.Διαθήκης, ως Υιός στην Καινή Διαθήκη και ως άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία.
6. Ο Άρειος (δ' αι.) επέφερε μεγάλη κρίση στην Εκκλησία. Δίδασκε ότι ο Υιός είναι κτίσμα. Καταδικάστηκε από την Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μ.Χ.).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου