῾Η εὐχὴ «Πάντων ὑμῶν...» τῆς Μεγάλης Εἰσόδου
1. ῾Η Μεγάλη Εἴσοδος, δηλαδὴ ἡ λιτανευτικὴ μεταφορὰ τῶν Τιμίων Δώρων καὶ ἡ προσφορά τους στὸ Θυσιαστήριο, ἐγνώρισε τρεῖς διαδοχικὲς φάσεις ἐξελίξεως.
2. Πρώτη φάσις (ἀρχαϊκὴ)
α. ῾Η Εἴσοδος γίνεται ἀρχικῶς μὲ ἕναν ἁπλούστατο τρόπο, χωρὶς ἰδιαιτέραν πομπὴ καὶ χωρὶς κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ νεκροῦ χρόνου τῆς μεταφορᾶς τῶν Δώρων νὰ ψάλλεται τίποτε.
β. Στὴν Εἴσοδο συμμετέχουν μόνον οἱ Διάκονοι: διαλέγουν ἀπὸ τὶς πολλὲς προσφορὲς τοῦ Λαοῦ τὰ κατάλληλα γιὰ τὴν Θυσία δῶρα καὶ τὰ μεταφέρουν ἐν ἀπολύτῳ σιγῇ στὸ Θυσιαστήριο, πρὸ τοῦ ὁποίου τὰ ὑποδέχεται καὶ παραλαμβάνει, ὅπως σήμερα, ὁ ᾿Επίσκοπος.
3. Δευτέρα φάσις
α. Βραδύτερον, δηλαδὴ κατὰ τὸν Ϛʹ αἰῶνα, ἀναπτύσσεται ἡ διαδικασία προετοιμασίας τῶν Τιμίων Δώρων, ἡ δὲ μεταφορὰ καὶ προσφορά τους στὸ Θυσιαστήριο προσλαμβάνει πανηγυρικὸ καὶ ἐπίσημο χαρακτῆρα, γίνεται μία πραγματικὴ λιτανεία μὲ μεγάλη λαμπρότητα.
β. Λαμβάνουν πλέον μέρος εἰς αὐτὴν οἱ ῾Ιερεῖς, ὁ κατώτερος κλῆρος καὶ ὁ Αὐτοκράτωρ μὲ τὴ ἀκολουθία του, οἱ ὁποῖοι διέρχον- ται τὸν Ναὸ ἐν τελείᾳ σιγῇ.
γ. Ταυτοχρόνως, προκειμένου νὰ καλυφθῆ ὁ νεκρὸς χρόνος τῆς μεταφορᾶς, ψάλλεται ἕνα ᾿Αντίφωνο, τὸ πιθανώτερο ὁ Ψαλμὸς ΚΓʹ, ὁ ὁποῖος ἀργότερα ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸν χερουβικὸ ὕμνο, ἐμπνευσμένον ἀπὸ τὸν Ψαλμὸ ΚΓʹ, ποὺ εἶναι τὸ σημερινὸ Χερου- βικὸ ἢ ἄλλοι ἀντίστοιχοι κατὰ περίπτωσιν: «Σιγησάτω πᾶσα σὰρξ βροτεία...», «Νῦν αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν...», «Τοῦ δείπνου σου τοῦ μυστικοῦ...».
4. Τρίτη φάσις
α. Οἱ ῾Ιερεῖς καὶ οἱ Διάκονοι, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς λιτανείας καὶ ψαλλομένου τοῦ χερουβικοῦ ὕμνου, «εὔχονται καθ᾿ ἑαυτοὺς» ὑπὲρ τοῦ Λαοῦ ἢ λέγουν μυστικῶς ἢ ψάλλουν καθ᾿ ἑαυτοὺς γνω- στοὺς ἀπὸ μνήμης Ψαλμοὺς (τὸν Νʹ ἢ τὸν ΚΓʹ) ἢ στίχους Ψαλμῶν ἢ τροπάρια ἢ ῞Υμνους, ὅπως τὸ τρισάγιον (ὑπάρχει σχετικὸς ὑπαι- νιγμὸς στὸ Χερουβικό: «τὸν τρισάγιον ὕμνον προσᾴδοντες» ) καὶ τὶς Κυριακὲς τὸ «᾿Ανάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι...».
β. ᾿Απὸ τὸν ΙΒʹ αἰῶνα καὶ ἑξῆς ἐπεκράτησε νὰ διακόπτεται τὸ Χερουβικὸ καὶ νὰ εὔχωνται οἱ εἰσοδεύοντες μεγαλοφώνως ὑπὲρ τοῦ Λαοῦ, λέγοντες τὴν εὐχή: «Πάντων ὑμῶν μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς ἐν τῇ Βασιλείᾳ αὐτοῦ, πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
γ. ῾Η εὐχὴ αὐτὴ ἐλέγετο ἢ κατὰ τὴν ἔξοδο ἀπὸ τὸ Βῆμα ἢ στὸ μέσον τοῦ Ναοῦ ἢ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς λιτανευτικῆς μεταφορᾶς τῶν Δώρων, πρᾶξις ἡ ὁποία καὶ τελικῶς ἐπεκράτησε καὶ ἐφαρμόζεται σήμερα.
5. Σημειωτέον, ὅτι ἡ γραφὴ «ὑμῶν» (μὲ ὕψιλον) εἶναι προφανῶς ὀρθοτέρα, διότι ἡ εὐχὴ «Πάντων ὑμῶν...» ἀπευθύνεται ἀπὸ τοὺς εἰσοδεύοντας Κληρικοὺς «πρὸς τὸν λαὸν» καὶ γίνεται «ὑπὲρ πάντων», δηλαδὴ τῶν συμπαρόντων καὶ συνευχομένων στὴν Θεία Λειτουργία.
• Αὐτὸ μαρτυρεῖ καὶ ὁ ῞Αγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης:
ὁ Διάκονος καὶ οἱ ῾Ιερεῖς, «περιδραμόντες τὸν Ναὸν καὶ ἐπευξάμενοι τῷ Λαῷ, εἰσέρχονται εἰς τὸ Θυσιαστήριον, τοῦ ᾿Αρχιερέως πάντες ὑπερευχόμενοι, ὅτε καὶ οὐχ ἑτέρας εὐχῆς, ἀλλὰ τῆς Βασιλείας μέμνηνται τοῦ Θεοῦ» (PG τ. 155, στλ. 728BC).
6. Κατὰ τὴ διέλευσι τοῦ Ναοῦ, ὁ Διάκονος καὶ ὁ ῾Ιερεὺς καὶ οἱ δύο διαδοχικῶς καὶ ἐπανειλημμένως ηὔχοντο «πρὸς τὸν λαὸν» μὲ μικρὲς παραλλαγὲς κάθε φορά, ὡς ἑξῆς:
— «Πάντων ὑμῶν μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς...».
— «Μνησθείη ὑμῶν Κύριος ὁ Θεὸς...».
— «Μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς πάντων ὑμῶν...».
— «Μνησθείη πάντων ὑμῶν Κύριος ὁ Θεὸς...».
7. ᾿Εξειδίκευσις τῆς γενικῆς αὐτῆς εὐχῆς ἐγίνετο, ὅταν παρίστατο ὁ ῾Ηγούμενος στὶς Μονὲς («Τῆς ῾Ιερωσύνης σου μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς...» ) ἢ καὶ ἄλλοι ῾Ιερεῖς («Τῆς ῾Ιερωσύνης ὑμῶν μνησθείη...» ), ἰδιαιτέρως δὲ ὅταν ἐπρόκειτο περὶ ἀρχιερατικῆς λειτουργίας («Τῆς ᾿Αρχιερωσύνης σου...» ).
8. Βάσει τῶν ἀνωτέρω προτείνονται οἱ ἑξῆς βελτιώσεις τῆς συγ- χρόνου τάξεως:
α. Νὰ μὴ λέγεται μόνον μία φορὰ τὸ «Πάντων ὑμῶν...» ὑπὸ τοῦ Διακόνου μὲ τὸν γνωστὸ μακρόσυρτο τρόπον, ὅταν μάλιστα δια- τρέχωνται μεγάλοι Ναοί.
β. Νὰ ἐπαναλαμβάνεται ἡ εὐχὴ «Πάντων ὑμῶν...» διαδοχικῶς στὶς ποικίλες της μορφὲς (βλ. § 6).
γ. ῾Η διαδοχικὴ ἐπανάληψις ὅλων τῶν μορφῶν τῆς εὐχῆς εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται ἀκόμη καὶ ὅταν εἰσοδεύη μόνον ὁ Διάκονος ἢ καὶ ἕνας ῾Ιερεὺς οὕτως, ὥστε νὰ ἀποφεύγεται τὸ ἀκαλλὲς μακρόσυρτον τῆς ἀπαγγελίας καὶ νὰ διασώζεται τὸ ἱεροπρεπές.
δ. ῾Ο τρόπος αὐτὸς τῆς ἀπαγγελίας τῆς εὐχῆς «πρὸς τὸν λαὸν» ἔχει ὑπὲρ ἑαυτοῦ τὴν ἀρχαιοτέρα παράδοσι (διασωζωμένην σήμερα στὸ ῞Αγιον ῎Ορος), τὸ ἱεροπρεπέστερον καὶ τὸ αἰσθητικῶς καλλίτερον.
ε. Νὰ ἀποφεύγεται αὐστηρῶς ἡ αὐθαίρετος διεύρυνσις τῆς ἀρχαιοπαραδότου, συντόμου, λιτῆς και ἱεροπρεποῦς εὐχῆς:
«Πάντων ὑμῶν μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς ἐν τῇ Βασιλείᾳ αὐτοῦ, πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων», διὰ τῆς ἐρασιτεχνικῆς καὶ κατὰ τὸ δοκοῦν προσθήκης ἄλλων φράσεων, ὅπως λ.χ. «...καὶ πάντων τῶν εὐσεβῶν καὶ ᾿Ορθοδόξων Χριστιανῶν...» κ.ἄ., διότι τοιουτοτρόπως παραποιεῖται τὸ ἀρχικὸ νόημα τῆς εὐχῆς, ἀφορώσης μόνον τὸν συμπαρόντα καὶ συνευχόμενο καὶ συμπροσφέροντα Λαόν.
ϛ. ῾Η εὐκρινὴς ἀναγραφὴ τῶν διαφόρων παραλλαγῶν τῆς εὐχῆς «Πάντων ὑμῶν...» σὲ ἀριθμημένα χαρτονίδια, ὥστε νὰ φέρουν αὐτὰ κατὰ τάξιν καὶ ἀναγινώσκουν οἱ εἰσοδεύοντες Κληρικοί, μέχρι τῆς ἀσφαλοῦς ἀπομνημονεύσεώς των, θὰ ἦταν εὐχῆς ἔργον.
ζ. ῞Οταν παρίστανται ἄλλοι Κληρικοὶ στὴν Θεία Λειτουργία ἁπλῶς συμπροσευχόμενοι, οἱ εἰσοδεύοντες Διάκονοι καὶ ῾Ιερεῖς ὁπωσδήποτε νὰ τοὺς ἀπευθύνουν χαμηλοφώνως τὴν εὐχὴ «Τῆς ῾Ιερωσύνης σου...» ἢ «Τῆς (῾Ιερο)διακονίας σου...», ἡ ὁποία ἔχει χαρακτῆρα καὶ τιμητικῆς φιλοφρονήσεως καὶ στὴν ὁποία θὰ ἀπαντήση ὁμοίως ὁ τιμώμενος.
9. Παραπέμπουμε στὰ ἑξῆς ἐνδεικτικὰ κείμενα:
α) ᾿Ιωάννου Μ. Φουντούλη, ᾿Απαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ᾿Απορίας, τ. Γʹ (201-300), σελ. 101-102, § 237, Θεσσαλονίκη 1976. [Βλ. σχετικὲς ἀναφορές: αὐτόθι, σελ. 205, §§ 290-292· τ. Βʹ (101-200), σελ. 137, § 170, Θεσσαλονίκη 1975, ἔκδοσις βʹ].
β) ᾿Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Βυζαντιναὶ Θεῖαι Λειτουργίαι Βασι- λείου τοῦ Μεγάλου καὶ ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Κείμενα Λειτουργικῆς 12, σελ. 32, Θεσσαλονίκη 1976.
γ) Παναγιώτου Ν. Τρεμπέλα, Αἱ τρεῖς Λειτουργίαι κατὰ τοὺς ἐν ᾿Αθήναις Κώδικας, ᾿Αθῆναι 1935, σελ. 81-82. δ) ῾Ιεροδιακονικόν, ἐκδόσεις «Πανσέληνος», Καρυαὶ-῞Αγιον ῎Ορος 1989, σελ. 52. ε) ῾Ιερατικὸν (Βʹ), ἔκδοσις ῾Ιερᾶς Μονῆς Σίμωνος Πέτρας, ῞Αγιον ῎Ορος 1992, σελ. 115.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου