Ο Ἀκάθιστος Ὕμνος και η Παναγία τῶν Βλαχερνῶν

Οι χαιρετισμοί τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου
στὴν Παναγία τῶν Βλαχερνῶν.
.

Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος, ὅπως εἶναι γνωστός, εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα φιλολογικὰ μνημεῖα τῆς Βυζαντινῆς Ὑμνογραφίας καὶ Μουσικῆς.   
Εἶναι ἕνας «ὕμνος», δηλαδὴ ἕνα σύνθεμα, μὲ προοίμιο καὶ 2 οἴκους μὲ διπλὸ ἐφύμνιο, ποὺ ἀκροστοιχίζουν ἀλφαβητικά, Α-Ω, καὶ ποὺ εἶναι κοινὰ γνωστὸ ὡς «Κοντάκιο».   
.
The Akathist Hymn to the
Most Holy Virgin Mother of God
. 
Ψάλλεται ὁλόκληρος στὸν ὄρθρο τοῦ Σαββάτου τῆς Ε´ Ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν,  καὶ τμηματικά, ἀνὰ 6 οἴκοι στὸ μικρὸ Ἀπόδειπνο, κατὰ τὶς πρῶτες 4 Παρασκευὲς τῶν Νηστειῶν.  Στὴν Κωνσταντινούπολη ὑπάρχει συνήθεια τὴν Γ´ στάση τοῦ Ὕμνου, δηλαδὴ τὴν Γ´ Παρασκευὴ τῶν Νηστειῶν, νὰ πηγαίνῃ ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης μὲ τοὺς πατριαρχικοὺς χοροὺς στὴν Παναγία τῶν Βλαχερνῶν καὶ νὰ ἀπαγγέλλῃ τοὺς οἴκους τοῦ Ἀκαθίστου.   
Ἡ παράδοση αὐτή, ποὺ εἶναι μία ἀπότιση τιμῆς στὴ μνήμη τῶν γεγονότων τῆς σωτηρίας τῆς Πόλης μὲ τὴ θαυματουργικὴ βοήθεια τῆς ὑπερμάχου στρατηγοῦ Θεοτόκου καὶ τῆς πρώτης ψαλμώδησης τοῦ Ὕμνου «ὀρθοστάδην», προσδίδει μία λαμπρότητα στὴν ἀκολουθία, στὴν ὁποία συρρέουν πολλοὶ χριστιανοὶ ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη τῆς Πόλης νὰ τὴν παρακολουθήσουν.  Ἄς πάρουμε ὅμως τὰ πράγματα μὲ τὴ σειρά τους.
.

Η  ΠΑΝΑΓΙΑ  ΤΩΝ  ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ 
  .

Κοντὰ στὰ τείχη στὸ ἄκρο τοῦ Κερατίου κόλπου κὶ ἀπὸ τὴ μεριὰ τῆς Πόλης ἡ αὐτοκράτειρα Πουλχερία ἔκτισε ἕνα περιώνυμο ναὸ πρὸς τιμὴ τῆς Θεοτόκου μεταξὺ τῶν ἐτῶν 450-453.  Ὁ αὐτοκράτορας Λέων Α´ (457- 474), ποὺ ἀποπεράτωσε τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ ναοῦ, ἔκτισε καὶ τὸ παρεκκλήσιο τῆς ἁγίας Σοροῦ, στὸ ὁποῖο φυλασσόταν ἡ ἁγία Ἐσθῆτα, ὁ πέπλος κὶ ἕνα μέρος τῆς τιμίας Ζώνης τῆς Θεοτόκου.  Μὲ προσθῆκες καὶ προσκτίσματα ἀπὸ τοὺς αὐτοκράτορες Ἰουστίνο Β´ (571) καὶ Ῥωμανὸ Γ´ Ἀργυρὸ (1028-1034) ὁ ναὸς καταστράφηκε τὸ 1070 ἀπὸ πυρκαγιά.  Ξαναχτίστηκε τοὺς χρόνους τοῦ Ῥωμανοῦ Δ´ Διογένους (1067 - 1071) καὶ τοῦ Μιχαὴλ Ζ´ Δούκα (1071 - 1078), ἀλλὰ στὶς 29 Φεβρουαρίου 1434 καταστράφηκε ὁλοκληρωτικὰ ἀπὸ πυρκαγιά ποὺ προκάλεσαν πριγκιπόπουλα καὶ ἀρχοντόπουλα μὲ ἀναμμένο δαδὶ στὴν ξύλινη στέγη ὅπου κυνηγούσαν περιστέρια.   
Στὴν ἴδια περιοχὴ κοντὰ στὸ ναὸ χτίστηκαν μεγαλόπρεπα βασιλικὰ παλάτια καὶ πολλὲς φορὲς οἱ παλατιανοὶ ἔμεναν ἐκεῖ καὶ γιόρταζαν μέ λαμπρότητα διάφορες γιορτές.  Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ καὶ γιὰ τὶς πολλὲς παννυχίδες ποὺ γίνονταν στὶς Βλαχέρνες διαμορφώθηκε ἕνα ξεχωριστὸ Τυπικὸ τελετουργικῶν διατάξεων.  Πολλοὶ αὐτοκράτορες ἐξεδήλωσαν τὴν εὐλάβειά τους στὴν Παναγία τὴν Βλαχερνιώτισσα, ὅπου μάλιστα στέφθηκαν αὐτοκράτορες καὶ πρίγκιπες.  Τὸ 1285 ἔγινε τοπικὴ Σύνοδός ποὺ κατάγγειλε τὴν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν ποὺ ἔγινε στὴ Σύνοδο τῆς Λύωνος (1274).
.
Μὲ τὶς Βλαχέρνες εἶναι συνδεδεμένη ἡ θαυματουργικὴ σωτηρία τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τὴν πολιορκία τῶν Ἀβαρῶν καὶ Περσῶν τὸ καλοκαίρι τοῦ 626, καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν πολιορκία τῶν Ἀράβων – Σαρακηνῶν, ἕναν αἰῶνα ἀργότερα, τὸ καλοκαίρι, πάλι, τοῦ 718.  Μὲ τὶς δύο αὐτὲς πολιορκίες συνδέθηκε καὶ ἡ ψαλμώδηση τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου στὴν Παναγία τῶν Βλαχερνῶν, ἀφοῦ μὲ τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Βλαχερνίτισσας συντελέστηκε τὸ θαῦμα.  Ὁ τύπος τῆς Παναγίας τῆς Βλαχερνίτισσας παριστάνει τὴν Θεοτόκο ὄρθια μὲ ὑψωμένα τὰ χέρια σὲ δέηση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ζωγραφισμένη σὲ ἐγκόλπιο στὰ στήθια της, ὅπως βρισκόταν στὸ νότιο τεῖχος τοῦ ναοῦ.
Τὴν ἄγρυπνη προστασία τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν ἀπηχεῖ κὶ ἕνα τροπάριο, γραμμένο σὲ 15σύλλαβο στίχο καὶ ἀφιερωμένο στὴ Βλαχέρνα μὲ ἀκροστιχίδα, ἀπὸ τὸν μελουργὸ Μανουὴλ Ἀργυρόπουλο στὶς ἀρχὲς τοῦ ιε´ αἰῶνα, σὲ ἀπειλούμενες δεῖνες περιστάσεις, ποὺ τὸ μεταφέρω κὶ ἐδῶ.

Β   Βασίλισσα τῶν οὐρανῶν, παντάνασσα παρθένε,

Λ   Λαὸν πιστὸν καὶ κλῆρόν σου καὶ πόλιν μὴ παρίδῃς,

Α   ἀργύπνοις ὄμμασιν ἡμᾶς ἀεὶ περιφρουροῦσα,

Χ   χειρῶν ἀθέων λυτρῶσαι, πικρὰς αἰχμαλωσίας.

Ε   Ἐκτεῖνον χεῖρας, ἀγαθή, πρὸς τὸν ἔκ σου τεχθέντα.

Ρ   Ῥῆξον χειρόγραφον δείνων πολλῶν ἁμαρτημάτων,

Ν   Νεῦσον ἐξ ὕψους εὐμενῶς ἡμῶν τῇ παρακλήσει,

Α   Ἀντιλαβοῦ τῶν δούλων σου, θεογεννῆτορ κόρη.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν μεγαλόπρεπο ναὸ καὶ τὰ ἀνάκτορα τὸ κτιριακὸ σύνολο στὶς Βλαχέρνες συμπλήρωναν τὸ παρεκκλήσι τῆς ἁγίας Σοροῦ καὶ τὸ Λούσμα, ὅπου μετέβαιναν οἱ αὐτοκράτορες κάθε Παρασκευή. Ὁ Ναός, τὸ Παρεκκλήσι καὶ τὸ Λούσμα ἐπικοινωνούσαν μὲ ἐσωτερικὲς πόρτες. Ὁ σημερινὸς Ναὸς καὶ τὸ Ἁγίασμα εἶναι πολὺ μεταγενέστερο κτίσμα, ποὺ ὕστερα ἀπὸ τὶς καταστροφὲς τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1955 ἐπισκευάσθηκε κὶ ἔλαβε τὴ σημερινή του μορφή.  
Πρέπει νὰ σημειώσω ἐδῶ πῶς ἡ μεγάλη πανήγυρις τῶν Βλαχερνῶν γινόταν στὴν ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (15 Αὐγούστου), ἡ ὁποία θεσπίστηκε τὸ 588 ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Μαυρίκιο, καὶ κατὰ τὴν ὁποία συνηθιζόταν καὶ «ἐγκώμια λέγειν τῆς δεσποίνης».

Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον